immanis naturā

immānis ( inm-), e, adj. [i. e. in- and old Lat. mānus=bonus; kindr. with Sanscr. ma=metior, to measure; Lat. mānes, good spirits], monstrous in size, enormous, immense, huge, vast (class.).

Lit. (usually of inanim. and abstr. things):

corporum magnitudo,

Caes. B. G. 4, 1, 9; cf.:

simulacra immani magnitudine,

id. ib. 6, 16, 4:

immani corpore serpens,

Lucr. 5, 33; 3, 987:

ingens immanisque praeda,

Cic. Verr. 2, 3, 46, § 110:

pecunia,

id. Rosc. Com. 8, 23:

pocula,

id. Phil. 2, 25, 63:

immania ponti Aequora,

Lucr. 4, 410:

templa caeli,

id. 5, 521:

antrum,

Verg. A. 6, 11; cf.:

spelunca vasto hiatu,

id. ib. 6, 237:

barathrum,

id. ib. 8, 245:

tegumen leonis,

id. ib. 7, 666:

telum,

id. ib. 11, 552 al.:

magna atque immanis,

Lucr. 4, 1163:

cete,

Verg. A. 5, 822:

numerus annorum,

Varr. R. R. 3, 1, 3; cf.:

exercitus,

Vell. 2, 51, 1:

frequentia amicorum,

id. 2, 59 fin.:

geminos immani pondere caestus,

Verg. A. 5, 401:

vox,

Quint. 11, 3, 32:

ambitus redit immanis: numquam fuit par,

Cic. Q. Fr. 2, 15, b, 4:

dissensio civitatis,

Vell. 2, 2, 1:

studium loquendi,

Ov. M. 5, 678:

avaritia,

Sall. J. 31, 12:

vitium,

Hor. S. 2, 4, 76:

soloecismus,

Gell. 15, 9, 3:

impulsae praeceps inmane ruinae,

the vast crash, Juv. 10, 107.— Neutr. absol.: Immane quantum animi exarsere, Sall. H. Fragm. ap. Non. 127, 27 (2, 79 Dietsch); so,

vino et lucernis Medus acinaces Immane quantum discrepat,

how exceedingly, wonderfully, Hor. C. 1, 27, 6:

civilis lapsu equi prostratus immane quantum suis pavoris et hostibus alacritatis indidit,

Tac. H. 4, 34: quod matrimonium Aemiliano huic immane quanto fuit, App. Mag.;

and in full: immane dictu est, quanti et quam multi ad Pompeium discesserint,

Sall. Orat. ad Caes. 1.—

Trop., monstrous in character, frightful, inhuman, fierce, savage, wild (class.; syn.: ferus, immitis, barbarus, durus, saevus;

opp. mansuetus, mitis): hostis in ceteris rebus nimis ferus et immanis,

Cic. Verr. 2, 2, 21, § 51; cf.:

nulla gens tam fera, nemo omnium tam immanis, cujus, etc.,

id. Tusc. 1, 13, 30:

ex feris et immanibus mites reddidit et mansuetos,

id. Inv. 1, 2, 2:

ad humanitatem atque mansuetudinem revocavit animos hominum studiis bellandi jam immanes ac feros,

id. Rep. 2, 14:

belua (with fera),

id. Ac. 2, 34, 108; id. N. D. 2, 64, 161;

(with taetra),

id. Tusc. 4, 20, 45; cf.:

immanis et vasta belua,

id. Rep. 2, 40:

nihil ista immanius belua est,

id. ib. 3, 33:

janitor aulae, Cerberus,

Hor. C. 3, 11, 15:

ex hoc populo indomito, vel potius immani, etc.,

Cic. Rep. 1, 44:

istius immanis atque importuna natura,

id. Verr. 2, 1, 3, § 8:

immanis, intolerandus, vesanus,

Plaut. Trin. 4, 1, 7:

immanis ac barbara consuetudo hominum immolandorum,

Cic. Font. 10, 21:

tantum facinus, tam immane (patris occidendi),

id. Rosc. Am. 24, 68:

coeptis effera Dido,

Verg. A. 4, 642:

orae,

id. ib. 1, 616:

Raeti,

Hor. C. 4, 14, 15:

Agathyrsi,

Juv. 15, 125:

Pyrrhus,

id. 14, 162.— Subst.: immānĭa, ium, n., frightful deeds or sayings:

quamvis fabulosa et immania credebantur,

stories however fabulous and frightful, Tac. A. 4, 11:

dira atque inmania pati,

Juv. 15, 104.— Comp.:

scelere ante alios immanior omnes,

Verg. A. 1, 347.— Sup.:

voluptatem immanissimus quisque acerrime sequitur,

Cic. Part. Or. 25, 90.—Hence, adv. in two forms, im-māne and immānĭter (not ante-Aug.).

(Acc. to I.) Monstrously, immoderately, excessively:

immaniter clamare,

Gell. 1, 26, 8.—More freq.,

(Acc. to II.) Frightfully, dreadfully, fiercely, savagely, wildly.

Form immane:

leo hians immane,

Verg. A. 10, 726:

sonat fluctus per saxa,

id. G. 3, 239; cf.:

fremant torrentes,

Claud. Cons. Mall. Theod. 237:

spirans rapta securi,

Verg. A. 7, 510.—

Form immaniter: leones per ea loca saevientes immaniter, Amm. 18, 7:

perdite et immaniter vivere,

Aug. Conf. 10, 37.—

Comp.:

immanius efferascunt,

Amm. 18, 7.

im-mānis, e (in u. altlat. manus = bonus), Adi. m. Compar. u. Superl., ungeheuer, I) der Gestalt, Größe, Menge nach, ungeheuer groß, riesig, unermeßlich, außerordentlich, immani corporum magnitudine homines, Caes.: immanis magnitudinis hostis, Vell.: imm. corpus, Riesenleib, Verg.: immani corpore serpens, Lucr.: anguis, Liv.: poculum, Cic.: antrum, vulnus, Verg.: templa, Verg.: pecuniae (Geldsummen), Cic.: ingens immanisque praeda, Cic.: acta Herculis, Ov.: amicorum frequentia, Vell.: immaniore tonitru, Vopisc.: immanissimis proeliis, Eutr.: im Neutrum absol., immane quantum (griech. ἀμήχανον ὅσον), es ist ungeheuer wie sehr, ungemein, Tac. hist. 3, 62: u. dafür immane quanto angori fuit, immane quantum animi exarsere, Sall. fr.: vino et lucernis Medus acinaces immane quantum discrepat, Hor.: u. vollst., immane dictu est, quanti et quam multi mortales postea ad Pompeium discesserint, Ps. Sall. de rep. 1, 2, 7. – II) übtr., der Beschaffenheit, dem Wesen nach ungeschlacht, unmenschlich, furchtbar, graus, wild, schrecklich, entsetzlich, hostis ferus et immanis, Cic.: fera atque immanis belua, Cic.: immanis belua feraque, Suet.: taetra et immanis belua, Cic.: immanes (wild) aliae bestiae, aliae cicures (zahm), Cic.: immanium bestiarum delenitor (v. Orpheus), Apul.: esse immani (bestialischen) acerbā-

————

que naturā, Cic.: tauri sunt immanes moribus, Mela: mores feri immanisque natura, Cic.: tantum facinus, tam immane, Verg.: immanis in antro bacchatur vates, schrecklich rast, Verg.: flumen, wilder, Verg.: u. so saxa, Verg.: bestiae immaniores, Cic.: immaniores canes, Cic.: scelere ante alios immanior omnes, Verg.: immanissimus quisque, Cic.: immanissima facta, Suet. – m. 2. Supin., immanis visu, Val. Flacc. 1, 208: immanis paratu, ibid. 2, 510: immane dictu! (als Ausruf), Flor. 1, 10, 6. – m. Infin., constitit immanis cerni immanisque timeri, Stat. Theb. 6, 731. – subst., quamvis fabulosa et immania credebantur, noch so Undenkbares u. Entsetzliches, Tac. ann. 4, 11.

immānis ( inm-), e, adj. [i. e. in- and old Lat. mānus=bonus; kindr. with Sanscr. ma=metior, to measure; Lat. mānes, good spirits], monstrous in size, enormous, immense, huge, vast (class.).

Lit. (usually of inanim. and abstr. things):

corporum magnitudo,

Caes. B. G. 4, 1, 9; cf.:

simulacra immani magnitudine,

id. ib. 6, 16, 4:

immani corpore serpens,

Lucr. 5, 33; 3, 987:

ingens immanisque praeda,

Cic. Verr. 2, 3, 46, § 110:

pecunia,

id. Rosc. Com. 8, 23:

pocula,

id. Phil. 2, 25, 63:

immania ponti Aequora,

Lucr. 4, 410:

templa caeli,

id. 5, 521:

antrum,

Verg. A. 6, 11; cf.:

spelunca vasto hiatu,

id. ib. 6, 237:

barathrum,

id. ib. 8, 245:

tegumen leonis,

id. ib. 7, 666:

telum,

id. ib. 11, 552 al.:

magna atque immanis,

Lucr. 4, 1163:

cete,

Verg. A. 5, 822:

numerus annorum,

Varr. R. R. 3, 1, 3; cf.:

exercitus,

Vell. 2, 51, 1:

frequentia amicorum,

id. 2, 59 fin.:

geminos immani pondere caestus,

Verg. A. 5, 401:

vox,

Quint. 11, 3, 32:

ambitus redit immanis: numquam fuit par,

Cic. Q. Fr. 2, 15, b, 4:

dissensio civitatis,

Vell. 2, 2, 1:

studium loquendi,

Ov. M. 5, 678:

avaritia,

Sall. J. 31, 12:

vitium,

Hor. S. 2, 4, 76:

soloecismus,

Gell. 15, 9, 3:

impulsae praeceps inmane ruinae,

the vast crash, Juv. 10, 107.— Neutr. absol.: Immane quantum animi exarsere, Sall. H. Fragm. ap. Non. 127, 27 (2, 79 Dietsch); so,

vino et lucernis Medus acinaces Immane quantum discrepat,

how exceedingly, wonderfully, Hor. C. 1, 27, 6:

civilis lapsu equi prostratus immane quantum suis pavoris et hostibus alacritatis indidit,

Tac. H. 4, 34: quod matrimonium Aemiliano huic immane quanto fuit, App. Mag.;

and in full: immane dictu est, quanti et quam multi ad Pompeium discesserint,

Sall. Orat. ad Caes. 1.—

Trop., monstrous in character, frightful, inhuman, fierce, savage, wild (class.; syn.: ferus, immitis, barbarus, durus, saevus;

opp. mansuetus, mitis): hostis in ceteris rebus nimis ferus et immanis,

Cic. Verr. 2, 2, 21, § 51; cf.:

nulla gens tam fera, nemo omnium tam immanis, cujus, etc.,

id. Tusc. 1, 13, 30:

ex feris et immanibus mites reddidit et mansuetos,

id. Inv. 1, 2, 2:

ad humanitatem atque mansuetudinem revocavit animos hominum studiis bellandi jam immanes ac feros,

id. Rep. 2, 14:

belua (with fera),

id. Ac. 2, 34, 108; id. N. D. 2, 64, 161;

(with taetra),

id. Tusc. 4, 20, 45; cf.:

immanis et vasta belua,

id. Rep. 2, 40:

nihil ista immanius belua est,

id. ib. 3, 33:

janitor aulae, Cerberus,

Hor. C. 3, 11, 15:

ex hoc populo indomito, vel potius immani, etc.,

Cic. Rep. 1, 44:

istius immanis atque importuna natura,

id. Verr. 2, 1, 3, § 8:

immanis, intolerandus, vesanus,

Plaut. Trin. 4, 1, 7:

immanis ac barbara consuetudo hominum immolandorum,

Cic. Font. 10, 21:

tantum facinus, tam immane (patris occidendi),

id. Rosc. Am. 24, 68:

coeptis effera Dido,

Verg. A. 4, 642:

orae,

id. ib. 1, 616:

Raeti,

Hor. C. 4, 14, 15:

Agathyrsi,

Juv. 15, 125:

Pyrrhus,

id. 14, 162.— Subst.: immānĭa, ium, n., frightful deeds or sayings:

quamvis fabulosa et immania credebantur,

stories however fabulous and frightful, Tac. A. 4, 11:

dira atque inmania pati,

Juv. 15, 104.— Comp.:

scelere ante alios immanior omnes,

Verg. A. 1, 347.— Sup.:

voluptatem immanissimus quisque acerrime sequitur,

Cic. Part. Or. 25, 90.—Hence, adv. in two forms, im-māne and immānĭter (not ante-Aug.).

(Acc. to I.) Monstrously, immoderately, excessively:

immaniter clamare,

Gell. 1, 26, 8.—More freq.,

(Acc. to II.) Frightfully, dreadfully, fiercely, savagely, wildly.

Form immane:

leo hians immane,

Verg. A. 10, 726:

sonat fluctus per saxa,

id. G. 3, 239; cf.:

fremant torrentes,

Claud. Cons. Mall. Theod. 237:

spirans rapta securi,

Verg. A. 7, 510.—

Form immaniter: leones per ea loca saevientes immaniter, Amm. 18, 7:

perdite et immaniter vivere,

Aug. Conf. 10, 37.—

Comp.:

immanius efferascunt,

Amm. 18, 7.

immānis ( inm-), e, adj. [i. e. in- and old Lat. mānus=bonus; kindr. with Sanscr. ma=metior, to measure; Lat. mānes, good spirits], monstrous in size, enormous, immense, huge, vast (class.).

Lit. (usually of inanim. and abstr. things):

corporum magnitudo,

Caes. B. G. 4, 1, 9; cf.:

simulacra immani magnitudine,

id. ib. 6, 16, 4:

immani corpore serpens,

Lucr. 5, 33; 3, 987:

ingens immanisque praeda,

Cic. Verr. 2, 3, 46, § 110:

pecunia,

id. Rosc. Com. 8, 23:

pocula,

id. Phil. 2, 25, 63:

immania ponti Aequora,

Lucr. 4, 410:

templa caeli,

id. 5, 521:

antrum,

Verg. A. 6, 11; cf.:

spelunca vasto hiatu,

id. ib. 6, 237:

barathrum,

id. ib. 8, 245:

tegumen leonis,

id. ib. 7, 666:

telum,

id. ib. 11, 552 al.:

magna atque immanis,

Lucr. 4, 1163:

cete,

Verg. A. 5, 822:

numerus annorum,

Varr. R. R. 3, 1, 3; cf.:

exercitus,

Vell. 2, 51, 1:

frequentia amicorum,

id. 2, 59 fin.:

geminos immani pondere caestus,

Verg. A. 5, 401:

vox,

Quint. 11, 3, 32:

ambitus redit immanis: numquam fuit par,

Cic. Q. Fr. 2, 15, b, 4:

dissensio civitatis,

Vell. 2, 2, 1:

studium loquendi,

Ov. M. 5, 678:

avaritia,

Sall. J. 31, 12:

vitium,

Hor. S. 2, 4, 76:

soloecismus,

Gell. 15, 9, 3:

impulsae praeceps inmane ruinae,

the vast crash, Juv. 10, 107.— Neutr. absol.: Immane quantum animi exarsere, Sall. H. Fragm. ap. Non. 127, 27 (2, 79 Dietsch); so,

vino et lucernis Medus acinaces Immane quantum discrepat,

how exceedingly, wonderfully, Hor. C. 1, 27, 6:

civilis lapsu equi prostratus immane quantum suis pavoris et hostibus alacritatis indidit,

Tac. H. 4, 34: quod matrimonium Aemiliano huic immane quanto fuit, App. Mag.;

and in full: immane dictu est, quanti et quam multi ad Pompeium discesserint,

Sall. Orat. ad Caes. 1.—

Trop., monstrous in character, frightful, inhuman, fierce, savage, wild (class.; syn.: ferus, immitis, barbarus, durus, saevus;

opp. mansuetus, mitis): hostis in ceteris rebus nimis ferus et immanis,

Cic. Verr. 2, 2, 21, § 51; cf.:

nulla gens tam fera, nemo omnium tam immanis, cujus, etc.,

id. Tusc. 1, 13, 30:

ex feris et immanibus mites reddidit et mansuetos,

id. Inv. 1, 2, 2:

ad humanitatem atque mansuetudinem revocavit animos hominum studiis bellandi jam immanes ac feros,

id. Rep. 2, 14:

belua (with fera),

id. Ac. 2, 34, 108; id. N. D. 2, 64, 161;

(with taetra),

id. Tusc. 4, 20, 45; cf.:

immanis et vasta belua,

id. Rep. 2, 40:

nihil ista immanius belua est,

id. ib. 3, 33:

janitor aulae, Cerberus,

Hor. C. 3, 11, 15:

ex hoc populo indomito, vel potius immani, etc.,

Cic. Rep. 1, 44:

istius immanis atque importuna natura,

id. Verr. 2, 1, 3, § 8:

immanis, intolerandus, vesanus,

Plaut. Trin. 4, 1, 7:

immanis ac barbara consuetudo hominum immolandorum,

Cic. Font. 10, 21:

tantum facinus, tam immane (patris occidendi),

id. Rosc. Am. 24, 68:

coeptis effera Dido,

Verg. A. 4, 642:

orae,

id. ib. 1, 616:

Raeti,

Hor. C. 4, 14, 15:

Agathyrsi,

Juv. 15, 125:

Pyrrhus,

id. 14, 162.— Subst.: immānĭa, ium, n., frightful deeds or sayings:

quamvis fabulosa et immania credebantur,

stories however fabulous and frightful, Tac. A. 4, 11:

dira atque inmania pati,

Juv. 15, 104.— Comp.:

scelere ante alios immanior omnes,

Verg. A. 1, 347.— Sup.:

voluptatem immanissimus quisque acerrime sequitur,

Cic. Part. Or. 25, 90.—Hence, adv. in two forms, im-māne and immānĭter (not ante-Aug.).

(Acc. to I.) Monstrously, immoderately, excessively:

immaniter clamare,

Gell. 1, 26, 8.—More freq.,

(Acc. to II.) Frightfully, dreadfully, fiercely, savagely, wildly.

Form immane:

leo hians immane,

Verg. A. 10, 726:

sonat fluctus per saxa,

id. G. 3, 239; cf.:

fremant torrentes,

Claud. Cons. Mall. Theod. 237:

spirans rapta securi,

Verg. A. 7, 510.—

Form immaniter: leones per ea loca saevientes immaniter, Amm. 18, 7:

perdite et immaniter vivere,

Aug. Conf. 10, 37.—

Comp.:

immanius efferascunt,

Amm. 18, 7.

fĕrus, a, um, adj. [cf. Gr. thêr, Aeol. phêr; Lat. ferox, etc.; v. ferio], wild, untamed.

Lit., of animals and plants.

Adj. (syn. immanis, opp. cicur):

quae vero et quam varia genera bestiarum vel cicurum vel ferarum!

Cic. N. D. 2, 39, 99; cf.:

si hoc apparet in bestiis, volucribus, nantibus, agrestibus, cicuribus, feris,

id. Lael. 21, 81:

apes (opp. cicures),

Varr. R. R. 3, 16, 19:

immanes et ferae beluae,

Cic. N. D. 2, 64, 161:

fera et immanis belua,

id. Ac. 2, 34, 108; Nep. Dat. 3, 2; Curt. 5, 4, 19; Suet. Aug. 67:

leones,

Hor. Epod. 7, 12:

equus,

id. S. 1, 5, 57:

caprae,

Verg. A. 4, 152:

palumbus,

Plin. 30, 7, 20, § 60 et saep.:

arbores,

Plin. 14, 20, 25, § 127:

oliva,

Stat. Th. 6, 7:

fructus,

Verg. G. 2, 36:

odor (with solitudinem redolens),

disagreeable, Plin. 12, 17, 37, § 76.—

Subst.

fĕrus, i, m., a wild animal, wild beast ( poet.); a lion, Phaedr. 1, 21, 8; a boar, id. 4, 4, 3; a horse, Verg. A. 2, 51; 5, 818; a stag, id. ib. 7, 489; a serpent, Sil. 6, 268.—

fĕra, ae (sc. bestia), f., a wild animal, wild beast (class.):

immani et vastae insidens beluae, quocumque vult, inflectit illam feram,

Cic. Rep. 2, 40; cf. id. Rosc. Am. 26, 71:

neque ulla re longius absumus a natura ferarum,

id. Off. 1, 16, 50:

ipsae ferae nullo insequente saepe incidunt (in plagas),

id. ib. 3, 17, 68:

multa in ea (silva Hercynia) genera ferarum nasci constat,

Caes. B. G. 6, 25 fin.:

neque homini neque ferae parcunt,

id. ib. 6, 28, 2:

formidolosae dum latent silvis ferae,

Hor. Epod. 5, 55:

more ferarum,

id. S. 1, 3, 109:

Romulea fera,

the she-wolf that suckled Romulus, Juv. 11, 104; a sea-monster, Ov. M. 4, 713; 719; a serpent, Hyg. Astr. 2, 42; the ant, Mart. 6, 15, 2; the constellations of the Great and Little Bear:

magna minorque ferae,

id. Tr. 4, 3, 1; Vulg. Gen. 37, 20.— Prov.: ferae inter se placidae sunt, morsuque similium abstinent, Sen. de lra, 2, 8, 3.—

Transf., of places (syn. incultus):

in locis feris arbores plura ferunt, in his, quae sunt culta, meliora,

wild, uncultivated, Varr. R. R. 1, 7, 7; cf.: ferus, ager incultus, Paul. ex Fest. p. 86 Müll.:

montes,

Verg. E. 5, 28:

silvae,

Hor. S. 2, 6, 92.—

Trop., wild, rude, uncultivated; savage, barbarous, fierce, cruel (syn.: immanis, agrestis, inhumanus;

opp. mansuetus, humanus): ipsis in hominibus nulla gens est neque tam mansueta neque tam fera, quae non, etc.,

Cic. Leg. 1, 8, 24; cf.:

nulla gens tam fera, nemo omnium tam immanis, cujus, etc.,

id. Tusc. 1, 13, 30; id. Phil. 3, 9, 23:

ex feris et immanibus mites reddidit et mansuetos,

id. Inv. 1, 2, 2; id. Verr. 2, 2, 21, § 51:

ferus atque agrestis,

id. Rosc. Am. 27, 74:

inhumani ac feri testes,

id. Rep. 1, 37 fin.; cf. Ter. And. 1, 5, 43:

ferus et ferreus,

Cic. Q. Fr. 1, 3, 3:

quam ferus et vere ferreus ille fuit!

Tib. 1, 10, 2;

v. ferreus: nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit,

Hor. Ep. 1, 1, 39:

Britanni hospitibus feri,

id. C. 3, 4, 33:

Numantia,

id. ib. 2, 12, 1:

Iberia,

id. ib. 4, 5, 27:

animi hominum, studiis bellandi jam immanes ac feri,

Cic. Rep. 2, 14; id. Fragm. ap. Non. 342, 33 (Rep. 2, 23 ed. Mos.):

ingenium immansuetum ferumque,

Ov. M. 15, 85; cf.:

(ostendere ejus) mores feros immanemque naturam,

Cic. Rosc. Am. 13, 37:

homines a fera agrestique vita ad hunc humanum cultum civilemque deducere,

id. de Or. 1, 8, 33:

victus,

id. Inv. 1, 2, 2:

moenera militiaï,

Lucr. 1, 29:

munera belli,

id. 1, 32:

hiems,

Ov. Tr. 1, 1, 42; cf.:

diluvies,

Hor. C. 3, 29, 40:

sacra (of death by sacrifice),

Ov. M. 13, 454:

dolores lenire requie,

id. ib. 13, 317.—With supine: ferum visu dictuque (= deinon idein kai legein), Sil. 1, 175.—No comp. or sup.

fĕrox, ōcis ( gen. plur. ferocum, Albin. 1, 275; abl. sing. feroci, Neue, Formenl. 2, 67 sq.), adj. [root in Gr. thêr, Aeol. phêr, thêrion; cf.: ferus, fera; cf. also Zend. dvar, to run, Gr. thrôskô, thorein, Lat. furere], wild, bold, courageous, warlike, spirited, brave, gallant, savage, headstrong, untamable, fierce, insolent (class.; syn.: dirus, ferus, durus, saevus, crudelis; immanis, immitis, barbarus, etc.).

In a good sense:

moechus qui formest ferox,

Plaut. Mil. 4, 9, 13:

naturā ferox, vehemens, manu promptus erat,

Sall. C. 43 fin.; cf.:

nimium es vehemens feroxque naturā,

Cic. Vat. 2, 4:

ferox naturā,

Sall. J. 11, 3:

vicimus vi feroces,

Plaut. Am. 1, 1, 82: Aequorum magna gens et ferox, warlike, Cic. Rep. 2, 20:

Latium,

Hor. C. 1, 35, 10:

Roma,

id. ib. 3, 3, 44:

Parthi,

id. ib. 3, 2, 3:

Sygambri,

id. ib. 4, 2, 34:

miles,

id. ib. 1, 6, 3:

Hector,

id. ib. 4, 9, 21: virgo (i. e. Minerva), Mart. 14, 179; cf. Sil. 9, 457:

loca amoena, voluptaria facile in otio feroces militum animos molliverat,

Sall. C. 11, 5; cf. id. J. 106, 3:

ferox bello,

Hor. C. 1, 32, 6; cf.:

feroces ad bellandum,

Liv. 38, 13, 11:

adversus pericula ferox,

Tac. H. 3, 69 fin.:

Triaria ultra feminam ferox,

id. ib. 2, 63:

vir nobilis ac ferox,

id. A. 4, 21.—With gen.:

animi,

Tac. A. 1, 32. — Sup.:

globus ferocissimorum juvenum,

Liv. 1, 12, 9:

auxiliarii,

Tac. H. 2, 24:

nullo adversante, cum ferocissimi cecidissent,

id. A. 1, 2.

In a bad sense:

equi indomiti, feroces,

Plaut. Men. 5, 2, 110:

leones,

Lucr. 4, 717:

aper,

Verg. A. 10, 711:

indulgentia ferocem fortasse atque arrogantem et infestum facit,

Cic. Att. 10, 11, 3:

dote fretae, feroces,

i. e. arrogant, Plaut. Men. 5, 2, 17; cf.:

ferox formā,

id. Mil. 4, 9, 13; Titin. ap. Non. 305, 6:

Numidae secundis rebus feroces,

Sall. J. 94, 4; cf.:

ferox viribus,

Liv. 1, 7, 5; 7, 5, 6:

robore corporis stolide ferox,

Tac. A. 1, 3:

nequicquam Veneris praesidio ferox,

Hor. C. 1, 15, 13:

sit Medea ferox invictaque,

id. A. P. 123:

animus ferox inopiā rei familiaris,

Sall. C. 5, 7; cf.:

quibus aetas animusque ferox erat,

id. ib. 38, 1:

oculi,

Luc. 5, 211:

patribus ferox,

haughty toward the senators, Liv. 7, 40, 8.— Comp.:

in bellis civilibus, victoria, etiamsi ad meliores venit, tamen eos ipsos ferociores impotentioresque reddit,

Cic. Fam. 4, 9, 3; id. Fragm. ap. Non. 305, 10:

et quia tecum eram, propterea animo eram ferocior,

Plaut. Mil. 4, 8, 13; id. Rud. 3, 1, 14; Quint. 2, 2, 3. — Sup.:

duas ferocissimas affectiones amoris atque odii coërcere,

Gell. 1, 3 fin.:

bestiae,

Vulg. 2 Macc. 11, 9.—

With gen.:

linguae feroces,

Tac. H. 1, 35:

ferox scelerum,

eager for, prone to crimes, id. A. 4, 12:

deorum Spretor erat mentisque ferox Ixione natus,

Ov. M. 8, 614:

scelerum,

Tac. A. 4, 12.—

With in and acc.:

ferox in suos erat miles, ignavus in hostes,

Amm. 22, 4, 7.—

With inf.:

ferox est, viginti minas meas tractare sese,

Plaut. As. 2, 4, 62:

odium renovare ferox,

Sil. 11, 8.—Hence, adv.: fĕrōcĭter.

(Acc. to I.) Courageously, valorously, bravely:

strenue et ferociter facta in bello plura memorari possunt,

Liv. 3, 47, 2:

adequitare,

id. 9, 22, 4:

mandata edere,

Tac. A. 15, 5.— Comp.:

pauci ferocius decernunt,

Sall. J. 104, 2.— Sup.:

cum quo ferocissime pro Romana societate adversus Punicum foedus steterat,

Liv. 23, 8, 3.—

(Acc. to II.) Fiercely, savagely, insolently:

aspere et ferociter et libere dicta,

Cic. Planc. 13, 33:

increpare,

Plaut. Am. 1, 1, 58:

dictae sententiae,

Liv. 2, 55, 11.— Comp.:

paulo ferocius (exagitatus),

Cic. Q. Fr. 2, 13, 2.— Sup.:

obloqui,

Curt. 10, 2 fin.

tam, adv. [orig. acc. fem. of the demonstrative root ta-; cf.: tum, tamen], correlative of quam, so, so much, as.

As comparative adverb, demonstrative with correlative quam, introducing comparative clauses of like intensity.

As adjunct of adjectives or participles the intensity of which is expressed by a comparative clause, tam... quam = as... as; negatively, non (neque, nihil, etc.) tam... quam = not so... as.

In comparison between two adjj.:

tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

a tyrant may be as mild as a king may be harsh, Cic. Rep. 1, 33, 50 (B. and K. bracket rex):

non tam solido quam splendido nomine,

id. Fin. 1, 18, 61:

tam culpae hostium justus existimator quam gloriosus victor,

Val. Max. 3, 8, 1:

adjuro, tam me tibi vera referre Quam veri majora fide,

things as true as they are beyond belief, Ov. M. 3, 659:

quorum vires quam repentinae tam breves,

Sen. Q. N. 6, 7, 2.—Negatively:

non enim tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire,

Cic. Brut. 37, 140:

ut illa... non tam mirabilia sunt, quam conjecta belle,

id. Div. 2, 31, 66; 2, 36, 76: nec tam Turpe fuit vinci [p. 1836] quam contendisse decorum est, Ov. M. 9, 5. —Tam preceded by comp. clause:

maximeque eam pestilentiam insignem mors quam matura tam acerba M. Furi fecit,

Liv. 7, 1, 8:

quam magni nominis bellum est, tam difficilem existimaritis victoriam fore,

id. 21, 43, 11:

donec quam felices seditiones, tam honorati seditionum auctores essent,

id. 4, 2, 4. —

In a comparison between degrees of intensity, etc., of the same adjective.

As in relative clauses, the adjective repeated (so esp. in Plaut.;

not repeated in English): tam liquidus est quam liquida tempestas esse solet,

as serene as the weather is wont to be, Plaut. Most. 3, 2, 64:

quam placida'st aqua,

id. ib. 3, 2, 165:

tam frictum ego illum reddam quam frictum est cicer,

id. Bacch. 4, 4, 7.—Negatively:

nemo orator tam multa scripsit quam multa sunt nostra,

Cic. Or. 30, 168:

tametsi non tam multum in istis rebus intellego quam multa vidi,

id. Verr. 2, 4, 43, § 94.—

The adjective not repeated.

The terms of comparison being nouns or pronouns:

tam ego fui ante liber quam gnatus tuus ( = quam liber gnatus tuus est),

Plaut. Capt. 2, 2, 60:

fieret corium tam maculosum quam est nutricis pallium,

id. Bacch. 3, 3, 30:

tam mihi mea vita quam tua Tibi cara est,

id. Cas. 3, 6, 43:

ni illam mihi tam tranquillam facis quam mare est,

id. Poen. 1, 2, 145:

tam crebri ad terram decidebant quam pira,

id. ib. 2, 38:

tam excoctam reddam atque atram quam carbo'st,

Ter. Ad. 5, 3, 63:

quom fervit maxume, tam placidum (eum) quam ovem reddo,

id. ib. 4, 1, 18:

tam sum misericors quam vos, tam mitis quam qui lenissimus,

Cic. Sull. 31, 87:

tam gratum mihi id erit quam quod gratissimum,

id. Fam. 13, 3:

nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt quam eorum qui genus ac fortunam suam animis non aequant,

Liv. 45, 22:

nihil est tam violentum quam magna vis aquae,

Sen. Q. N. 3, 30, 6:

(cum sit) tam aurum et argentum quam aes Corinthium ( = cum aurum et argentum tam sit Corinthium quam aes),

Quint. 8, 2, 8:

(ira) tam inutilis animi minister est quam miles qui signum receptui neglegit,

Sen. Ira, 1, 9, 2.—

Negatively: neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae,

Plaut. Cist. 2, 1, 20:

nihil esse tam detestabile tamque pestiferum quam voluptatem,

Cic. Sen. 12, 41:

neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides, neque autem tam tenues quam nebulae,

Lucr. 6, 101.—Virtually negative:

quod enim tam infidum mare quam blanditiae principum? ( = nullum tam infidum mare, etc.),

Plin. Pan. 66. — With comp. pregn. (very rare): istam dextram non tam in bellis et proeliis quam in promissis et fide firmiorem, i. e. whose superior trustworthiness is not so much in wars, etc., Cic. Deiot. 3, 8:

vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis non tam fructu jucundius est, quam ultione,

Liv. 28, 39, 13. —

With quam in subst.-clause:

quicquid mali hic Pisistratus non fecerit, tam gratum est quam si alium facere prohibuerit,

Cic. Att. 8, 16, 2.—Negatively:

juris interpretatio, quae non tam mihi molesta sit propter laborem quam quod dicendi cogitationem auferat,

Cic. Leg. 1, 4, 12. —

Virtually negative: quid autem tam exiguum quam est munus hoc eorum qui consuluntur?

Cic. Leg. 1, 4, 14.—

With quam in adverb.-clause:

cupam facito tam crassam quam modioli postulant,

Cato, R. R. 21, 1:

si era mea sciat tam socordem esse quam sum,

Plaut. Cist. 4, 2, 5:

tua est imago: tam consimili'st quam potest,

id. Men. 5, 9, 4:

sororem tam similem quam lacte lacti est,

id. Mil. 2, 2, 87.—

Tam with advv.: tam... quam = as ( so)... as; negatively = not so... as.

Comparing an adv. with another adv. or adverb. clause: satin' istuc mihi exquisitum est...? Ar. Tam satis quam numquam hoc invenies secus, with as full certainty as that you will never find this otherwise, Plaut. Capt. 3, 4, 106.—Virtually negative:

quis umquam obeundi negotii studio tam brevi tempore tot loca adire potuit, quam celeriter Cn. Pompejo duce tanti belli impetus navigavit?

Cic. Imp. Pomp. 12, 34. —After quam:

nam dictaturam quam pertinaciter ei deferebat populus, tam constanter repulit,

Vell. 2, 89, 5 (the repetition of the adverb is especially frequent in tam diu... quam diu; v. tamdiu).—

The adverb understood after quam: sed tu novisti fidicinam? Tr. Tam facile quam me (quam facile me novi), Plaut. Ep. 3, 4, 72:

tam facile vinces quam pirum volpes comest,

id. Most. 3, 1, 26:

tam hercle certe quam ego ted, ac tu me vides,

id. Merc. 1, 2, 77:

tam audacter (ibis intro) quam domum ad te,

id. Truc. 1, 2, 109:

tam facile quam tu arbitraris,

Cic. Div. 1, 6, 10:

tam cito evertetur quam navis, etc.,

id. Rep. 1, 34, 51:

nihil tam cito redditur quam a speculo imago,

Sen. Q. N. 1, 4, 2. —

Negatively: (ira) quia non tam cito in alium quam vult erumpit,

Sen. Ira, 1, 19, 4.—Virtually negative (very freq.):

quasi vero quidquam sit tam valde, quam nihil sapere, vulgare,

Cic. Div. 2, 39, 81. — With sup. adv.: quam potes tam verba confer maxime ad compendium = as much as you can (hence the idiomatic expression: quam maxime = as much as possible), Plaut. Mil. 3, 1, 184. —

With verbs: tam... quam = as much... as, as well... as; negatively: non tam... quam, not so much... as.

One verb compared with another:

nam quod edit tam duim quam perduim,

for what he can eat I would give as much as lose, Plaut. Aul. 4, 6, 6:

vellem tam domestica ferre possem quam ista contemnere,

Cic. Att. 13, 20, 4:

utinam tam non pigeat ista facere quam non displicebit,

Quint. 2, 5, 17:

Tyrus et ipsa tam movetur quam diluitur,

Sen. Q. N. 6, 26, 5.—Negatively:

fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire,

Lucr. 6, 115.—

The same verb repeated or understood after quam; the compared terms being,

Nouns or pronouns: tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus;

tam ille apud nos servit quam ego hic apud te servio,

Plaut. Capt. 2, 2, 61:

tam hic scit me habere (pecuniam) quam egomet (i. e. scio),

id. Aul. 3, 6, 12:

quam tu filium tuum, tam me pater me meus desiderat,

id. Capt. 2, 2, 6:

tam huic loqui licere oportet quam isti,

id. Cas. 2, 6, 58:

tam tibi istuc credo quam mihi,

id. Ep. 1, 2, 25:

haec tibi tam sunt defendenda quam moenia,

Cic. Ac. 2, 44, 137:

tam moveor quam tu, Luculle,

id. ib. 2, 46, 141:

tamque id... tuendum conservandumque nobis est quam illud, etc.,

id. Off. 3, 4, 17: amurcam periti agricolae tam in doliis condunt quam oleum aut vinum ( as well as), Varr. R. R. 1, 61:

tam natura putarem vitam hominis sustentari quam vitis, quam arboris,

Cic. Tusc. 1, 24, 56:

sicut pueris, qui tam parentibus amissis flebunt quam nucibus,

Sen. Ira. 1, 12, 4:

meliorque tam sibi quam aliis faciendus (est),

id. ib. 1, 15, 1:

tam solstitium quam aequinoctium suos dies rettulit (i. e. solstitium tam rettulit dies quam rettulit aequinoctium),

id. Q. N. 3, 16, 3:

quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus (i. e. ornatus tam positus est quam perspicuitas),

Quint. 8, 3, 15. — This construction passes into mere co - ordination: tam vera quam falsa cernimus, as well... as, almost = both... and, Cic. Ac. 2, 34, 111: repentina res, quia quam causam nullam tam ne fidem quidem habebat ( = ut causam nullam, sic ne fidem quidem; cf.

sic),

Liv. 8, 27, 10; so Sall. J. 31, 16; id. H. 1, 41, 24 Dietsch; cf. Liv. 33, 17, 9; Sen. Q. N. 4, 13, 4. —

Negatively: non tam meapte causa Laetor quam illius,

Ter. Heaut. 4, 3, 8:

nihil est quod tam obtundat elevetque aegritudinem... quam meditatio condicionis humanae,

Cic. Tusc. 3, 16, 34:

quae compararat non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum,

id. Verr. 2, 2, 34, § 83:

cujus me facti paenituit non tam propter periculum meum quam propter vitia multa quae,

id. Fam. 7, 3, 2:

qua nulla in re tam utor quam in hac civili et publica,

id. Att. 2, 17, 2:

neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia quam hominis amplissimi nova gratulatio movebat,

id. Verr. 1, 8, 21:

Iliensibus Rhoeteum addiderunt, non tam ob recentia ulla merita quam originum memoria,

Liv. 38, 39, 10.—

Object-inff.:

qualis est istorum oratio qui omnia non tam esse quam videri volunt,

Cic. Ac. 2, 14, 44:

quid enim tam pugnat, quam non modo miserum, sed omnino quidquam esse qui non sit,

id. Tusc. 1, 7, 13:

virtute ipsa non tam multi praediti esse quam videri volunt,

id. Lael. 26, 98.—

Subject-inff. or dependent clauses:

ego illud argentum tam paratum filio Scio esse, quam me hunc scipionem contui ( = tam scio, argentum paratum esse, quam scio me, etc.),

Plaut. As. 1, 1, 109:

Parmenonis tam scio esse hanc techinam quam me vivere,

Ter. Eun. 4, 4, 51:

tam teneor dono quam si dimittar onustus,

Hor. Ep. 1, 7, 18:

Acrisium Tam violasse deum quam non agnosse nepotem Paenitet,

Ov. M. 4, 613:

tam perdis operam cum illi irasceris, quam cum illum alteri precaris iratum,

Sen. Ira, 2, 30, 2.—Negatively (so most freq.):

nihil est quod tam deceat quam in omni re gerenda servare constantiam,

Cic. Off. 1, 34, 125:

eundum igitur est, nec tam ut belli quam ut fugae socii simus,

id. Att. 9, 2, a, 3:

nec tam quaerendum est, dolor malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum,

id. Tusc. 2, 12, 28:

non tam ut prosim causis elaborare soleo, quam ut ne quid obsim,

id. Or. 2, 72, 295:

cum ego te non tam vitandi laboris mei causa quam quia tua id interesse arbitrarer, hortatus essem,

id. Top. 1, 2:

auxilia convenerant non tam Vejentium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, etc.,

Liv. 2, 44, 7:

Boji defecerunt, nec tam ob veteres in populum Romanum iras, quam quod, etc.,

id. 21, 25, 2. — So with causal clauses, Cic. Div. in Caecil. 7, 24; id. Or. 3, 30, 119; id. Sest. 64, 135; Liv. 8, 19, 3. —

With quam in adverb.-clause:

tam confido quam poti'st,

Plaut. Stich. 3, 2, 1; and in Cicero's epistolary style, tam esse with predicative force (like ita esse, sic esse;

v. sic): atque ego haec tam esse quam audio non puto ( = tam male esse),

Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9.—

Tam with a neg. is sometimes followed by sed with an independent clause, instead of a comp. clause:

quidam autem non tam id reprehendunt, si remissius agatur, sed tantum studium tamque multam operam ponendam in eo non arbitrantur,

Cic. Fin. 1, 1, 1 Madv. ad loc.; cf.:

quae (suaviloquentia) quidem non tam est in plerisque... sed est ea laus eloquentiae certe maxima,

id. Brut. 15, 58.—

With esse and predic. noun:

tam ea est quam poti'st nostra erilis concubina,

Plaut. Mil. 2, 5, 47:

equidem tam sum servos quam tu,

id. Capt. 3, 4, 11:

tam ego homo sum quam tu,

id. As. 2, 4, 83:

nam id nobis tam flagitium'st quam illa Non facere,

Ter. Ad. 3, 3, 68:

tam es tu judex quam ego senator,

Cic. Rab. Post. 7, 17:

tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,

id. Fam. 5, 2, 6.—With prep. and its case as predicate:

tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber quando pluit,

Plaut. Capt. 2, 2, 86:

qui non defendit, nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio quam si parentes, etc., deserat,

Cic. Off. 1, 7, 23. —

Negatively: nihil est tam contra naturam quam turpitudo,

Cic. Off. 3, 8, 35. —

With quasi in place of quam:

tam a me pudica est quasi soror mea sit,

Plaut. Curc. 1, 1, 51. —

Quam... tam with compp. = quanto... tanto or quo... eo (ante-class. and poet.): quam magis aerumna urget, tam magis ad malefaciendum viget, Enn. ap. Quint. 9, 3, 15 (Trag. Rel. v. 303 Vahl.):

quam magis adspecto, tam magis est nimbata,

Plaut. Poen. 1, 2, 138:

magis quam id reputo, tam magis uror quae meus filius turbavit,

id. Bacch. 5, 1, 5:

quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,

id. As. 1, 3, 6:

quo quaeque magis sunt aspera semina eorum, Tam magis in somnis eadem saevire necessust,

Lucr. 4, 999:

quae quanto magis inter se perplexa coibant, Tam magis expressa ea quae mare... efficerent,

id. 5, 453:

tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae,

Verg. A. 7, 787.—With quanto for quam:

quanto magis aetheris aestus cogebant terram, Tam magis, etc.,

Lucr. 5, 484. —With rel. adv. for quam:

verum ubicumque magis denso sunt agmine nubes, tam magis hinc... fremitus fit,

Lucr. 6, 99. — Ellips. of tam:

quam magis specto. minus placet mihi hominis facies,

Plaut. Trin. 4, 2, 19.—

Quam... tam with superll. = quanto... tanto or quo... eo (mostly anteclass.; cf.

the class.: ut quisque maxime... ita maxime): quam citissime conficies, tam maxime expediet,

Cato, R. R. 64 (65):

oleum quam diutissime in amurca erit, tam deterrimum erit,

id. ib. 64 (65):

quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optumum erit,

id. ib. 65 (66): quam plurimum [p. 1837] erit, tam citissime canus fiet, id. ib. 157 (158) med.:

quam ad probos propinquitate proxume te adjunxeris, tam optumum est,

Plaut. Aul. 2, 2, 59:

quam maxime huic vana haec suspicio erit, tam facillime patris pacem in leges conficiet suas,

Ter. Heaut. 5, 2, 44:

quam vos facillime agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles: tam maxime vos aequo animo aequa noscere Oportet,

id. Ad. 3, 4, 56:

quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt in alendo,

Varr. R. R. 2, 9:

quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,

Sall. J. 31, 14. —

With quam in immediate succession (to be distinguished from the conj. tamquam, as if):

nam, si a mare abstinuissem, tam quam hoc uterer ( = tam illo uterer quam hoc),

Plaut. Mil. 4, 7, 26:

tam quam proserpens bestia (iste) est bilinguis et scelestus ( = tam bilinguis quam, etc.),

id. Fers. 2, 4, 28: esne tu huic amicus? To. Tam quam di omnes qui caelum colunt, id. ib. 4, 4, 32: vide, homo ut hominem noveris. Sy. Tam quam me, id. Trin. 4, 2, 68: nostine? Da. Tam quam te, Ter. Phorm. 1, 2, 15 (for tam diu, with or without quam, quam diu, etc., v. tamdiu).

With a comp. clause understood.

With a comp. clause to be supplied from a preceding sentence:

quae faciliora sunt philosophis... quia tam graviter cadere non possunt (sc. quam alii),

Cic. Off. 1, 21, 73:

cur corporis curandi causa quaesita sit ars, animi autem medicina nec tam desiderata sit..., nec tam culta (i. e. quam corporis medicina),

id. Tusc. 3, 1, 1:

nihil umquam tam eleganter explicabunt (i. e. quam Plato),

id. ib. 1, 23, 55:

non conturbat me expectatio tua, etsi nihil est eis, qui placere volunt, tam adversarium,

id. Ac. 2, 4, 10:

sed ea (plebs) nequaquam tam laeta Quinctium vidit (i. e. quam ejus amici),

Liv. 3, 26, 12: nec minora consequi potuit (Maecenas);

sed non tam concupivit (sc. quam Agrippa),

Vell. 2, 88, 2: nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam, nec me tam multam hic operam consumere par est (i. e. quam consumere opus sit, si haec tractare velim), Lucr 6, 1079; so, tam gratia est (colloq.) = non accipio, sed tam gratia est quam esset si acciperem, I thank you just as much; no, thank you:

bene vocas (ad prandium): tam gratia'st,

Plaut. Men. 2, 3, 36: cenabis apud me. Ep. Locata'st opera nunc quidem:

tam gratia'st,

id. Stich. 3, 2, 18: quin tu, quidquid opus'st, audacter imperas? Ps. Tam gratia'st. Bene est tibi;

nolo tibi molestos esse nos,

id. Ps. 2, 4, 23 (in this formula, however, tam is explained by some as a shortened form for tamen; cf. Brix ad Plaut. Men. 386, and v. IV. infra).—

With a general comp. clause understood ( = sic, ita), so ( so much) as I do, as you do, as he did, as I said before, as he is, as you are, etc.

With adjj.: ut vos servem sedulo, quos tam grandi sim mercatus pecunia, have bought you at so high a price, i. e. as I have, Plaut. Capt. 2, 2, 8: qui nummi exciderunt quod terram sic obtuere? quid vos maestos tam tristisque conspicor? (sc. as I do, as you are), id. Bacch. 4, 4, 17:

equidem miror, tam catam, tam doctam te et bene eductam, non scire stulte facere,

id. Most. 1, 3, 29:

ordine cum videas tam certo multa creari,

Lucr. 5, 735:

deus ille fuit qui ista in tam tranquillo et tam clara luce locavit,

id. 5, 12:

quorsum igitur tam multa de voluptate?

Cic. Sen. 12, 44:

ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit innocens damnatus esse videatur,

id. Tusc. 1, 42, 100:

inter ista tam magnifica verba tamque praeclara,

id. Fin. 2, 23, 77:

quis est qui complet aures meas tantus et tam dulcis sonus?

as I hear, id. Rep. 6, 18, 18:

tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis,

id. Phil. 14, 1, 3: et tamen veremur ut hoc quod a tam multis perferatur natura patiatur? ( as it is, sc. suffered), id. Tusc. 2, 20, 46:

ut tam in praecipitem locum non debeat se sapiens committere,

id. Ac. 2, 21, 68:

tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,

at so urgent a time as this, Caes. B. G. 1, 16, 6:

supra triginta quinque milia hostium fuerant, ex quibus tam exigua pars pugnae superfuit,

Liv. 39, 31, 14:

tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit,

Val. Max. 3, 7, 1: ceterum... ne tam praeclara lex... oblitteraretur, id. 2, 8, 1:

qui tam crudelem tyrannum occideret,

id. 3, 1, 2:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore civitas nostra virtutis suae oblita est,

id. 3, 2, 7:

tam contraria est pestis,

Plin. 8, 38, 57, § 136:

tam parvo distat ibi tanta rerum naturae diversitas,

id. 5, 11, 12, § 65; so, tamne (cf. sicine):

tamne indignus videar?

Plaut. Merc. 1, 2, 77.—And with sup.:

nondum erat vestris tam gravissimis tamque multis judiciis concisus,

of so great weight, Cic. Phil. 12, 5, 11.—

With advv.:

alienus quom ejus incommodum tam aegre feras, quid me patrem par facere est?

Plaut. Capt. 1, 2, 37:

quid est negotii quod tu tam subito domo abeas?

id. Am. 1, 3, 4:

unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser?

Ter. Phorm. 3, 3, 1:

quia (anima cum corpore) tam conjuncta atque leniter apta'st,

Lucr. 5, 559:

jam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderata diceres,

Cic. Tusc. 1, 6, 12:

ista tam aperte et per versa et falsa,

id. Ac. 2, 18, 60:

cum ex co quaereretur cur tam diu vellet esse in vita,

id. Sen. 5, 13:

me pudet tam cito de sententia esse dejectum,

id. Tusc. 2, 5, 14:

etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

id. Fin. 5, 11, 31:

an melius fuerit rationem non dari omnino, quam tam munifice et tam largiter,

as I have shown, id. N. D. 3, 27, 69:

nam quod jus civile tam vehementer amplexus es,

id. Or. 1, 55, 274:

quid tu, inquit, tam mane?

id. Rep. 1, 9, 14: cur hunc tam temere ( as mentioned before) quisquam ab officio discessurum judicaret? Caes. B. G. 1, 40:

quod sua victoria tam insolenter gloriarentur,

id. ib. 1, 14:

cum tam procul a finibus Macedoniae absint,

Liv. 39, 27, 6: non digna exempla quae tam breviter ( as I am going to do) nisi majoribus urgerer, referrentur, Val. Max. 2, 7, 5:

qualis esset quem tam diu tamque valde timuissent,

Nep. Eum. 11, 2; and with sup.: tam maturrime comparavisse, Cato ap. Charis. p. 184 P.—With adverb. abl.: tam crepusculo fere ut amant, Plaut. Fragm. ap. Varr. L. L. 7, 77; cf.:

tam vesperi,

Ter. Heaut. 1, 1, 15; v. III. B. 3. infra.—

With verbs:

ut, ni meum gnatum tam amem, tua jam virgis latera lacerentur probe,

Plaut. Bacch. 4, 5, 10:

quid, cedo, te, obsecro, tam abhorret hilaritudo?

id. Cist. 1, 1, 55:

quid tam properas?

id. Pers. 4, 6, 11:

cum te video nostrae familiae Tam ex animo factum velle ( = te tam velle nostrae familiae ex animo factum),

Ter. Ad. 5, 7, 21:

age, quaeso, ne tam obfirma te, Chreme,

id. Heaut. 5, 5, 8:

non pol temere'st quod tu tam times,

id. Phorm. 5, 8 (9), 9: Sy. Eamus, namque hic properat in Cyprum. Sa. Ne tam quidem, implying a corresponding gesture, id. Ad. 2, 4, 14:

quam si explicavisset, non tam haesitaret,

i. e. as he does, Cic. Fin. 2, 6, 18.—Sometimes with an adv. to be supplied:

quid ergo hanc, quaeso, tractas tam ( = tam male, or implying a corresponding gesture),

Plaut. Cas. 4, 4, 31:

Graecos in eo reprehendit quod mare tam secuti sunt ( = tam vulgo. or tam temere),

Cic. Att. 6, 2, 3; cf. id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 9; v. I. C. 2. d, supra. — With esse and predic. noun:

numquam ego te tam esse matulam credidi,

Plaut. Pers. 4, 3, 72.—

Preceded and strengthened by a demonstrative adjective (order: 1. demonstr., 2. tam, 3. adjective, 4. noun; or, 1. demonstr., 2. noun, 3. tam, 4. adjective).

After hic:

etiamne haec tam parva civitas, tam procul a manibus tuis remota, praedae tibi et quaestui fuit?

Cic. Verr. 2, 3, 37, § 85:

hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt judicare,

id. ib. 2, 2, 31, §

77: hunc tamen hominem tam audacem, tam nefarium, tam nocentem,

id. Clu. 14, 42:

haec mea oratio tam longa aut tam alte repetita,

id. Sest. 13, 31:

in hoc tam exiguo vitae curriculo,

id. Arch. 11, 28:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem,

id. Cat. 1, 5, 11:

in hac tam clara re publica natus,

id. Rep. 1, 19, 31:

hanc rem publicam tam praeclare fundatam,

id. Par. 1, 2, 10:

haec tam crebra Etruriae concilia,

Liv. 5, 5, 8:

in his tam parvis atque tam nullis,

Plin. 11, 2, 1, § 2:

quorsum haec tam putida tendant,

Hor. S. 2, 7, 21:

hac tam prospera pugna nuntiata,

Curt. 3, 11, 16.—

After ille:

ille homo tam locuples, tam honestus,

Cic. Verr. 2, 4, 6, § 11: illud argentum tam praeclarum ac tam nobile, id. ib. 2, 4, 20, §

44: illud tam grave bellum,

Val. Max. 5, 6, ext. 1:

ne illo quidem tam misero tamque luctuoso tempore,

id. 3, 2, 7.—

After iste:

tamenne ista tam absurda defendes?

Cic. N. D. 1, 29, 81:

ista admonitio tua tam accurata,

id. Att. 6, 1, 20:

quae est ista tam infesta ira?

Liv. 7, 30, 15:

iste tam justus hostis, tam misericors victor,

Curt. 4, 10, 34.—

After id ipsum:

id ipsum tam mite ac tam moderatum imperium,

Liv. 1, 48, 9.—

After tot:

jacere necesse sit tot tam nobiles disciplinas,

Cic. Ac. 2, 48, 147:

tot tam valida oppida,

Liv. 5, 54, 5:

tot tam opulenti tyranni regesque,

id. 25, 24, 13:

inter tot tam effrenatarum gentium arma,

id. 21, 9, 3:

tot tam praeclaris imperatoribus uno bello absumptis,

id. 28, 28, 12; 25, 27, 13; 26, 13, 17; cf.:

cum tot ac tam validae eluctandae manus essent,

id. 24, 26, 13; 8, 12, 4.—

After hic talis:

da operam ut hunc talem, tam jucundum, tam excellentem virum videas,

Cic. Fam. 16, 21, 3.

As demonstr. adv. of intensity, correlative with ut, that, and its equivalents (qui, quin); so only with adjj. and advv. (not with verbs).

Without a negation ( = ita, adeo;

rare before the Aug. period): ni erit tam sincerum (tergum), ut quivis dicat ampullarius Optumum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

Plaut. Rud. 3, 4, 51:

quae (maturitas) mihi tam jucunda est ut, quo propius ad mortem accedam, quasi terram videre videar,

Cic. Sen. 19, 71. de qua tam variae sunt doctissimorum hominum sententiae, ut magno argumento esse debeat, etc., id. N. D. 1, 1, 1:

ad eum pervenit tam opportuno tempore, ut simul Domitiani exercitus pulvis cerneretur, et primi antecursores Scipionis viderentur,

Caes. B. C. 3, 36:

tam parandus ad dimicandum animus, ut, etc.,

id. B. G. 2, 21:

tamen tam evidens numen rebus adfuit Romanis, ut putem, etc.,

Liv. 5, 51, 4: infimam plebem natura ipsa tam abjecto tamque imo loco collocavit ut nulla ratione erigi aut sublevari possit, Ps.-Cic. Cons. 6, 22:

tam multa sunt, tamque misera quae perferunt ut nemo sit quin mori saepissime cupiat,

id. ib. 16, 59:

quem constat tam certa acie luminum usum esse ut a Lilybaeo portu Carthaginienses egredientes classes intueretur,

Val. Max. 1, 8, ext. 14:

tam alacri animo suos ad id proelium cohortatus est ut diceret: Sic prandete, etc.,

id. 3, 2, ext. 3:

in Theophrasto tam est loquendi nitor ille divinus ( = tam divinus est) ut ex eo nomen quoque traxisse videatur,

Quint. 10, 1, 83:

(Scipio) bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae segnitiaeque malignis daret,

Sen. Ira, 1, 11, 6; id. Q. N. 1, 15, 5:

3, 21, 1: tam parvulis in faucibus... ut non sit dubium, etc.,

Plin. 10, 29, 43, § 82:

ipsum Macedonem tam graviter palma percussit ut paene concideret,

Plin. Ep. 3, 14, 7.—

With a negation, or in a question implying a negation.

Before ut (very freq. in the class. period; cf. adeo, poet., e.g. Hor. Ep. 1, 1, 39):

numquam tam dices commode ut tergum meum Tuam in fidem committam,

Ter. Hec. 1, 2, 33:

non tam viva tamen, calidus queat ut fieri fons,

Lucr. 6, 887:

quis umquam praedo fuit tam nefarius, quis pirata tam barbarus ut, etc.,

Cic. Rosc. Am. 50, 146:

non sum tam stultus, ut te usura falsi gaudii frui velim,

id. Fam. 6, 12, 1:

nec, cum id faciebamus tam eramus amentes ut explorata nobis esset victoria,

id. ib. 6, 1, 3:

non essem tam inurbanus ac paene inhumanus uti in eo gravarer quod vos cupere sentirem,

id. Or. 2, 90, 365:

non puto tam expeditum negotium futurum ut non habeat aliquid morae,

id. Att. 13, 31, 1:

nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter, etc.,

id. Phil. 2, 15, 37:

quis tam demens ut sua voluntate maereat?

id. Tusc. 3, 29, 71; so id. Off. 3, 20, 82; id. Tusc. 1, 1, 2; id. Phil. 3, 4, 10:

non enim proferremus vino oppressos... tam absurde, ut tum diceremus, etc.,

id. Ac. 2, 17, 53:

non se tam barbarum ut non sciret, etc.,

Caes. B. G. 1, 44, 17:

nulli sunt tam feri et sui juris affectus ut non disciplina perdomentur,

Sen. Ira, 2, 12, 3:

nemo tam divos habuit faventes, crastinum ut posset sibi polliceri,

id. Thyest. 619.—

With a negation (esp. nemo), followed by qui ( = ut is; class. and freq.); nec quisquam sit tam opulentus qui mihi obsistat in via, [p. 1838] Plaut. Curc. 2, 3, 5:

generi lenonio Numquam deus ullus tam benignus fuit, qui fuerit propitius,

id. Pers. 4, 4, 34:

an ille tam esset stultus qui mihi mille nummum crederet?

id. Trin. 4, 2, 42:

nemo inventus est tam amens, qui illud argentum tam praeclarum ac tam nobile eriperet, nemo tam audax qui posceret, nemo tam impudens qui postularet ut venderet,

Cic. Verr. 2, 4, 20, § 44:

nemo Agrigenti neque aetate tam affecta neque viribus tam infirmis fuit, qui non illa nocte surrexerit,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivere,

id. Sen. 7, 24:

nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum,

id. Div. 2, 58, 119:

nulla gens tam immanis umquam fuit in qua tam crudelis hostis patriae sit inventus,

id. Sull. 27, 76:

quae est anus tam delira quae timeat ista?

id. Tusc. 1, 21, 48:

ecquem tam amentem esse putas qui illud quo vescatur deum esse credat?

id. N. D. 3, 16, 41:

sed neque tam docti tum erant, ad quorum judicium elaboraret, et sunt, etc.,

id. Fin. 1, 3, 7; so id. Sen. 19, 67; id. Lael. 7, 23; id. Tusc. 1, 6, 11; 1, 15, 33; 2, 17, 41; id. Sest. 14, 32; id. Fin. 2, 20, 63; id. Fam. 9, 2, 2; id. Off. 2, 5, 16:

neque tam remisso animo quisquam fuit qui ea nocte conquierit,

Caes. B. C. 1, 21:

in bello nihil tam leve est quod non magnae interdum rei momentum faciat,

Liv. 25, 18, 3:

ut nemo tam humilis esset cui non aditus ad eum pateret,

Nep. Milt. 8, 4:

ecquid esse tam saevum potest quod superet illum?

Sen. Thyest. 196. —

With a negation, followed by quin ( = ut is non;

class. and freq.): nec sacrum nec tam profanum quidquam est quin ibi ilico adsit,

Plaut. Merc. 2, 3, 27:

nihil mihi tam parvi est quin me id pigeat perdere,

id. Pers. 4, 6, 8:

nec quisquam est tam ingenio duro, neque tam firmo pectore quin sibi faciat bene,

id. As. 5, 2, 94:

numquam tam mane egredior, neque tam vesperi Domum revortor, quin te... conspicer Fodere,

Ter. Heaut. 1, 1, 15:

nil tam difficile'st quin quaerendo investigari possiet,

id. ib. 4, 2, 8:

ut nullus umquam dies tam magna tempestate fuerit, quin... solem homines viderint,

Cic. Verr. 2, 5, 10, § 26:

numquam tam male est Siculis quin aliquid facete et commode dicant,

id. ib. 2, 4, 43, §

95: nemo est tam afflictus quin possit navare aliquid et efficere,

id. Fam. 6, 1, 7:

ut nemo tam ferus fuerit, quin ejus causam lacrimarit,

Nep. Alcib. 6, 4.

Tam, ante-class., sometimes = tamen:

antiqui tam etiam pro tamen usi sunt,

Fest. p. 360: bene cum facimus, tam male cupimus...; quamquam estis nihili, tam ecastor simul vobis consului, Titin. ap. Fest. l. l.; so,

etsi illi aliter nos faciant quam aequom sit, tam pol noxiae nequid magis sit... nostrum officium meminisse decet,

Plaut. Stich. 1, 1, 44 Fleck., Ritschl:

tam si nihil usus esset, jam non dicerem,

id. Merc. 4, 3, 32 Ritschl; v. Prol. Trin. p. 14 ib.; Brix ad Plaut. Men. 2, 3, 36; Curt. in Rhein. Mus. 6, 84; 6, 93; but cf. contra, Corss. Beitr. p. 272 sqq.

In the dialect of Praeneste: tam modo, just now ( = modo): ilico hic ante ostium;

Tam modo, inquit Praenestinus,

Plaut. Trin. 3, 1, 8 Brix ad loc.; cf. Fest. s. v. tammodo, p. 359; Ritschl, opusc. 2, 372.

bēlua (bēlva, nicht bellua), ae, f. ( wie bestia viell. vom Stamme FE, wovon das alte feo), ein Tier, bes. großes, schwerfälliges (wie Elefant, Tiger, Löwe, wilder Eber, Walfisch u. andere große Seetiere), ein Untier, I) eig.: in homine mens, in belua quiddam simile mentis, Cic.: quantum natura hominis pecudibus reliquis que beluis antecedat, Cic.: quae in rebus inanimis quaeque in usu et tractatione beluarum fiunt utiliter ad hominum vitam, Cic. – Romulus silvestris beluae sustentatus uberibus, Cic.: b. fera et immanis, b. vasta et immanis. Cic.: ea genera beluarum, quae in rubro mari Indiave gignantur, Cic. – hoc beluarum est, Cic. – vorzugsw. a) der (von den Römern als Wundertier angestaunte) Elefant, quia habes imperium in beluas, Ter.: b. Inda, Ov.: b. Gaetula, Iuven.: beluarum manus (Rüssel), Curt.; vgl. Flach Mart. 1, 104, 10. Grävius Flor. 2, 6, 49. – b) der Wolf, beluae pellis, Wolfsfell, Cael. Aur. acut. 3, 16, 37. – c) die Hyäne, belua od. belva, Barnab. ep. vers. Lat. 10, 7: vulgär belba, Arnob. 7, 16. – II) übtr.: a) als Schimpfwort v. Menschen, α) = dummer Mensch, Rindvieh, Schafskopf, Komik. (s. Brix Plaut. trin. 952). – β) = unverschämter, vertierter Mensch, Untier, Ungetüm, Ungeheuer, furor impurae beluae, Cic.: quid ego hospitii iura in hac immani belua commemoro? Cic.: taetram et pestiferam beluam ne inclu-

————

sam et constrictam dimittatis cavete, Cic.: volo ego illi beluae ostendere, me etc., Liv. – b) v. Abstr., avaritia belua fera, Ps. Sall. de rep. 2, 8, 4: ignari, quanta belua esset imperium, Suet. Tib. 24. – ⇒ Mommsen hat im Solin. immer belva geschrieben, zB. 12, 13; 32, 25. – Über die unrichtige Schreibung bellua s. Brambach Hilfsb. S. 27.

bēlŭa (not bellŭa), ae, f. (belua, dissyl., Varr. ap. Non. p. 201, 26) [perh. kindr. with thêr, fera, as uber with outhar, and paulus with pauros], a beast distinguished for size or ferocity, a monster (as an elephant, lion, wild boar, whale, etc.; cf.:

bestia, fera): elephanto beluarum nulla prudentior,

Cic. N. D. 1, 35, 97; id. Fam. 7, 1, 3; Curt. 8, 9, 29:

ea genera beluarum, quae in Rubro Mari Indiāve gignantur,

Cic. N. D. 1, 35, 97:

singulas stellas numeras deos, eosque beluarum nomine appellas,

id. ib. 3, 16, [p. 229] 40; cf.

4, 143:

fera et immanis,

Cic. Ac. 2, 34, 108:

vasta et immanis,

id. Div. 1, 24, 49:

saeva,

Hor. C. 1, 12, 22:

ingens,

id. S. 2, 3, 316:

centiceps,

id. C. 2, 13, 34 al. —

Esp. freq., kat exochên, the elephant, Ter. Eun. 3, 1, 25 Ruhnk.:

jam beluarum terror exoleverat,

Flor. 1, 18, 9; cf. Graev. ib. 2, 6, 49; Sil. 11, 543:

quis (gladiis) appetebant beluarum manus,

Curt. 8, 14, 33 al. —Hence with the epithets, Inda, Ov. Tr. 4, 6, 7:

Gaetula,

Juv. 10, 158.—

Sometimes, in gen., a beast, animal (even of small and tame animals):

quo quidem agno sat scio magis curiosam nusquam esse ullam beluam,

Plaut. Aul. 3, 6, 26.— The lower animals, as distinguished from man:

quantum natura hominis pecudibus reliquisque beluis antecedat,

Cic. Off. 1, 30, 105; 2, 5, 16 and 17; id. N. D. 2, 39, 99; 2, 47, 122.—

Trop.

As a term of reproach, beast, brute (class.), Plaut. Trin. 4, 2, 112; id. Most. 3, 1, 78; id. Rud. 2, 6, 59:

age nunc, belua, Credis huic quod dicat?

Ter. Eun. 4, 4, 37; id. Phorm. 4, 2, 11:

sed quid ego hospitii jura in hac immani beluā commemoro?

Cic. Verr. 2, 5, 42, § 109:

beluae quaedam illae immanes ac ferae, forma hominum indutae, exstiterunt,

id. Sull. 27, 76; id. Pis. 1, 1; id. Phil. 8, 4, 13; id. Leg. 3, 9, 22; id. Off. 3, 6, 32; Liv. 7, 10, 3. —

Of abstract objects:

quod, ut feram et inmanem beluam, sic ex animis nostris adsensionem extraxisset,

Cic. Ac. 2, 34, 108:

amicos increpans, ut ignaros, quanta belua esset imperium,

Suet. Tib. 24:

avaritia, belua fera,

Sall. Rep. Ordin. 2, 54 (p. 274 Gerl.).

importūnus ( inp-), a, um, adj. [from porto, qs. not conducive, not proper; opp. opportunus; hence], unfit, unsuitable, inconvenient (cf.: molestus, intempestivus, praeposterus).

In gen. (rare):

num importunum tempus in tanto otio?

Cic. de Or. 2, 5, 20 B. and K. (al. inopportunum):

aggeribus turribusque et aliis machinationibus locus inportunus,

Sall. J. 92, 7:

importuna locorum,

Sil. 3, 540; cf.:

Armeniam petunt, id temporis importunam, quia hiems occipiebat,

Tac. A. 12, 12: etenim est in eo loco sedes huic nostro non importuna sermoni, Crass. ap. Cic. de Or. 3, 5, 18:

vi quidem regere patriam aut parentis importunum est,

Sall. J. 3, 2.—

ln partic., pregn.

Troublesome, grievous, distressing, dangerous (rare):

quom illi inportunam tempestatem conciet,

Plaut. Trin. 2, 3, 8:

neque alius importunior acutiorque morbus est,

Cels. 4, 3:

pauperies,

Hor. C. 3, 16, 37:

Caphareus,

stormy, Ov. M. 14, 481.—

With respect to character, indecorous, unmannerly, uncivil, rude, morose, harsh, churlish, cruel, savage (class.; syn.: crudelis, immanis; opp. clemens).

Of living beings:

tam enim esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

Cic. Rep. 1, 33:

importunus atque amens tyrannus,

id. Verr. 2, 5, 40, § 103:

crudelis atque importuna mulier,

id. Clu. 63, 177:

tam importunus tamque crudelis,

id. Fin. 1, 10, 35:

crudelissimus atque importunissimus tyrannus,

Liv. 29, 17, 20:

uxor importuna atque incommoda,

Plaut. As. 1, 1, 47:

senex,

Ter. Heaut. 1, 2, 23:

importunissimus hostis,

Cic. Cat. 2, 6, 12:

decemviri,

Liv. 5, 2, 8:

plebeii quam fuerint importuni, vides,

Cic. Fam. 9, 21 fin.:

locutores,

Gell. 1, 15, 1:

dives et importunus,

Hor. Ep. 2, 2, 185:

eripiet curule cui volet importunus ebur,

id. ib. 1, 6, 54:

volucres,

Verg. G. 1, 470; Hor. S. 1, 8, 6; cf.:

ales (bubo), i. e. infausta,

Verg. A. 12, 864.—

Of things:

immanis atque importuna natura,

Cic. Verr. 2, 1, 3, § 8:

libidines,

id. ib. 2, 4, 50, §

111: clades civitatis,

id. Brut. 97, 332:

mors,

Ov. Am. 3, 9, 19:

sitis famesque argenti,

Hor. Ep. 1, 18, 23:

importuna atque audax argutia,

Gell. 3, 1, 6. — Adv.: importunē ( inp-), unsuitably, unseasonably; rudely, violently:

confidere suis testibus et importune insistere,

Cic. Ac. 2, 25, 80:

repetere,

Dig. 13, 6, 17:

immittere versum de Pyrrho,

Gell. 10, 16, 18:

vexare civitates tyrannica crudelitate,

Just. 42, 1.— Comp.:

insultare veritati,

Lact. 5, 2. — Sup.:

facere,

Gell. 20, 6, 14.

importūnus ( inp-), a, um, adj. [from porto, qs. not conducive, not proper; opp. opportunus; hence], unfit, unsuitable, inconvenient (cf.: molestus, intempestivus, praeposterus).

In gen. (rare):

num importunum tempus in tanto otio?

Cic. de Or. 2, 5, 20 B. and K. (al. inopportunum):

aggeribus turribusque et aliis machinationibus locus inportunus,

Sall. J. 92, 7:

importuna locorum,

Sil. 3, 540; cf.:

Armeniam petunt, id temporis importunam, quia hiems occipiebat,

Tac. A. 12, 12: etenim est in eo loco sedes huic nostro non importuna sermoni, Crass. ap. Cic. de Or. 3, 5, 18:

vi quidem regere patriam aut parentis importunum est,

Sall. J. 3, 2.—

ln partic., pregn.

Troublesome, grievous, distressing, dangerous (rare):

quom illi inportunam tempestatem conciet,

Plaut. Trin. 2, 3, 8:

neque alius importunior acutiorque morbus est,

Cels. 4, 3:

pauperies,

Hor. C. 3, 16, 37:

Caphareus,

stormy, Ov. M. 14, 481.—

With respect to character, indecorous, unmannerly, uncivil, rude, morose, harsh, churlish, cruel, savage (class.; syn.: crudelis, immanis; opp. clemens).

Of living beings:

tam enim esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,

Cic. Rep. 1, 33:

importunus atque amens tyrannus,

id. Verr. 2, 5, 40, § 103:

crudelis atque importuna mulier,

id. Clu. 63, 177:

tam importunus tamque crudelis,

id. Fin. 1, 10, 35:

crudelissimus atque importunissimus tyrannus,

Liv. 29, 17, 20:

uxor importuna atque incommoda,

Plaut. As. 1, 1, 47:

senex,

Ter. Heaut. 1, 2, 23:

importunissimus hostis,

Cic. Cat. 2, 6, 12:

decemviri,

Liv. 5, 2, 8:

plebeii quam fuerint importuni, vides,

Cic. Fam. 9, 21 fin.:

locutores,

Gell. 1, 15, 1:

dives et importunus,

Hor. Ep. 2, 2, 185:

eripiet curule cui volet importunus ebur,

id. ib. 1, 6, 54:

volucres,

Verg. G. 1, 470; Hor. S. 1, 8, 6; cf.:

ales (bubo), i. e. infausta,

Verg. A. 12, 864.—

Of things:

immanis atque importuna natura,

Cic. Verr. 2, 1, 3, § 8:

libidines,

id. ib. 2, 4, 50, §

111: clades civitatis,

id. Brut. 97, 332:

mors,

Ov. Am. 3, 9, 19:

sitis famesque argenti,

Hor. Ep. 1, 18, 23:

importuna atque audax argutia,

Gell. 3, 1, 6. — Adv.: importunē ( inp-), unsuitably, unseasonably; rudely, violently:

confidere suis testibus et importune insistere,

Cic. Ac. 2, 25, 80:

repetere,

Dig. 13, 6, 17:

immittere versum de Pyrrho,

Gell. 10, 16, 18:

vexare civitates tyrannica crudelitate,

Just. 42, 1.— Comp.:

insultare veritati,

Lact. 5, 2. — Sup.:

facere,

Gell. 20, 6, 14.

taeter (less correctly tēter), tra, trum, adj. [perh. from taedet].

Physically, offensive, foul, noisome, shocking, hideous, loathsome (class.; syn.: foedus, putidus).

Absol.:

taetra et immanis belua,

Cic. Tusc. 4, 20, 45:

odor ex multitudine cadaverum,

Caes. B. C. 3, 49:

cadavera,

Lucr. 2, 415:

aut foedā specie taetri turpesque videntur,

id. 2, 421:

sapor,

id. 6, 22:

absinthia,

id. 1, 936:

ulcera,

id. 5, 995; 5, 1126; 4, 172;

6, 976: cruor,

Verg. A. 10, 727:

spiritus,

Hor. C. 3, 11, 19; Luc. 1, 618:

loca taetra, inculta, foeda atque formidolosa,

Sall. C. 52, 13; cf.:

taetris tenebris et caligine,

Cic. Agr 2, 17, 44:

alter, o dii boni, quam taeter mcedebat, quam truculentus, quam terribilis aspectu!

id. Sest. 8, 19; cf.:

vultus naturā horridus ac taeter,

Suet. Calig. 50; Juv. 10, 191:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem toties jam effugimus,

Cic. Cat. 1, 5, 11.— Comp.:

aliis aliud retro quoque taetrius esset Naribus, etc.,

Lucr. 2, 510.— Sup.: taeterrima hiems, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 1.—

With abl.:

foedā specie taetri,

Lucr. 2, 421; cf.:

mulier taeterrima vultu,

Juv. 6, 418.—As subst.: taetrum, i, n., offensiveness:

quae profluentia necessario taetri essent aliquid habitura,

Cic. N. D. 2, 56, 141.—

Mentally or morally.

In gen.

Of persons, horrid, hideous, repulsive, shameful, disgraceful, abominable, etc. (syn.:

immanis, turpis): taeter et ferus homo,

Cic. Q. Fr. 2, 13, 2.— Sup.:

quid ais tu, hominum omnium taeterrume?

Plaut. Most. 3, 1, 65:

quamquam es omni diritate atque immanitate taeterrimus,

Cic. Vatin. 3, 9:

quis taetrior hostis huic civitati,

id. Cael. 6, 13:

qui in eum fuerat taeterrimus,

id. Tusc. 1, 40, 96.—

Of things: postquam discordia taetra Belli ferratos postes portasque refregit, Enn. ap. Serv. Verg. A. 7, 622 (Ann. v. 270 Vahl.):

libido,

Hor. S. 1, 2, 33:

facinus,

Cic. Off. 3, 29, 95:

prodigia,

Liv. 22, 9.— Comp.:

quibus (sc. cupiditatibus) nihil taetrius nec foedius excogitari potest,

Cic. Off. 3, 8, 36:

nullum vitium taetrius est, quam avaritia,

id. ib. 2, 22, 77. — Sup.:

taeterrimum bellum,

Cic. Fam. 10, 14, 2.—

Esp., neutr. as adv., horridly, horribly, etc.:

taetrum flagrat... Horror conscius,

Prud. Cath. 4, 22.—Hence, adv.: taetrē, foully, shockingly, hideously, Cato ap. Charis. p. 196 P.; Cic. Div. 1, 9.— Sup., Cic. Att. 7, 12, 2.

taeter (less correctly tēter), tra, trum, adj. [perh. from taedet].

Physically, offensive, foul, noisome, shocking, hideous, loathsome (class.; syn.: foedus, putidus).

Absol.:

taetra et immanis belua,

Cic. Tusc. 4, 20, 45:

odor ex multitudine cadaverum,

Caes. B. C. 3, 49:

cadavera,

Lucr. 2, 415:

aut foedā specie taetri turpesque videntur,

id. 2, 421:

sapor,

id. 6, 22:

absinthia,

id. 1, 936:

ulcera,

id. 5, 995; 5, 1126; 4, 172;

6, 976: cruor,

Verg. A. 10, 727:

spiritus,

Hor. C. 3, 11, 19; Luc. 1, 618:

loca taetra, inculta, foeda atque formidolosa,

Sall. C. 52, 13; cf.:

taetris tenebris et caligine,

Cic. Agr 2, 17, 44:

alter, o dii boni, quam taeter mcedebat, quam truculentus, quam terribilis aspectu!

id. Sest. 8, 19; cf.:

vultus naturā horridus ac taeter,

Suet. Calig. 50; Juv. 10, 191:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem toties jam effugimus,

Cic. Cat. 1, 5, 11.— Comp.:

aliis aliud retro quoque taetrius esset Naribus, etc.,

Lucr. 2, 510.— Sup.: taeterrima hiems, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 1.—

With abl.:

foedā specie taetri,

Lucr. 2, 421; cf.:

mulier taeterrima vultu,

Juv. 6, 418.—As subst.: taetrum, i, n., offensiveness:

quae profluentia necessario taetri essent aliquid habitura,

Cic. N. D. 2, 56, 141.—

Mentally or morally.

In gen.

Of persons, horrid, hideous, repulsive, shameful, disgraceful, abominable, etc. (syn.:

immanis, turpis): taeter et ferus homo,

Cic. Q. Fr. 2, 13, 2.— Sup.:

quid ais tu, hominum omnium taeterrume?

Plaut. Most. 3, 1, 65:

quamquam es omni diritate atque immanitate taeterrimus,

Cic. Vatin. 3, 9:

quis taetrior hostis huic civitati,

id. Cael. 6, 13:

qui in eum fuerat taeterrimus,

id. Tusc. 1, 40, 96.—

Of things: postquam discordia taetra Belli ferratos postes portasque refregit, Enn. ap. Serv. Verg. A. 7, 622 (Ann. v. 270 Vahl.):

libido,

Hor. S. 1, 2, 33:

facinus,

Cic. Off. 3, 29, 95:

prodigia,

Liv. 22, 9.— Comp.:

quibus (sc. cupiditatibus) nihil taetrius nec foedius excogitari potest,

Cic. Off. 3, 8, 36:

nullum vitium taetrius est, quam avaritia,

id. ib. 2, 22, 77. — Sup.:

taeterrimum bellum,

Cic. Fam. 10, 14, 2.—

Esp., neutr. as adv., horridly, horribly, etc.:

taetrum flagrat... Horror conscius,

Prud. Cath. 4, 22.—Hence, adv.: taetrē, foully, shockingly, hideously, Cato ap. Charis. p. 196 P.; Cic. Div. 1, 9.— Sup., Cic. Att. 7, 12, 2.

taeter (less correctly tēter), tra, trum, adj. [perh. from taedet].

Physically, offensive, foul, noisome, shocking, hideous, loathsome (class.; syn.: foedus, putidus).

Absol.:

taetra et immanis belua,

Cic. Tusc. 4, 20, 45:

odor ex multitudine cadaverum,

Caes. B. C. 3, 49:

cadavera,

Lucr. 2, 415:

aut foedā specie taetri turpesque videntur,

id. 2, 421:

sapor,

id. 6, 22:

absinthia,

id. 1, 936:

ulcera,

id. 5, 995; 5, 1126; 4, 172;

6, 976: cruor,

Verg. A. 10, 727:

spiritus,

Hor. C. 3, 11, 19; Luc. 1, 618:

loca taetra, inculta, foeda atque formidolosa,

Sall. C. 52, 13; cf.:

taetris tenebris et caligine,

Cic. Agr 2, 17, 44:

alter, o dii boni, quam taeter mcedebat, quam truculentus, quam terribilis aspectu!

id. Sest. 8, 19; cf.:

vultus naturā horridus ac taeter,

Suet. Calig. 50; Juv. 10, 191:

hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem toties jam effugimus,

Cic. Cat. 1, 5, 11.— Comp.:

aliis aliud retro quoque taetrius esset Naribus, etc.,

Lucr. 2, 510.— Sup.: taeterrima hiems, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 1.—

With abl.:

foedā specie taetri,

Lucr. 2, 421; cf.:

mulier taeterrima vultu,

Juv. 6, 418.—As subst.: taetrum, i, n., offensiveness:

quae profluentia necessario taetri essent aliquid habitura,

Cic. N. D. 2, 56, 141.—

Mentally or morally.

In gen.

Of persons, horrid, hideous, repulsive, shameful, disgraceful, abominable, etc. (syn.:

immanis, turpis): taeter et ferus homo,

Cic. Q. Fr. 2, 13, 2.— Sup.:

quid ais tu, hominum omnium taeterrume?

Plaut. Most. 3, 1, 65:

quamquam es omni diritate atque immanitate taeterrimus,

Cic. Vatin. 3, 9:

quis taetrior hostis huic civitati,

id. Cael. 6, 13:

qui in eum fuerat taeterrimus,

id. Tusc. 1, 40, 96.—

Of things: postquam discordia taetra Belli ferratos postes portasque refregit, Enn. ap. Serv. Verg. A. 7, 622 (Ann. v. 270 Vahl.):

libido,

Hor. S. 1, 2, 33:

facinus,

Cic. Off. 3, 29, 95:

prodigia,

Liv. 22, 9.— Comp.:

quibus (sc. cupiditatibus) nihil taetrius nec foedius excogitari potest,

Cic. Off. 3, 8, 36:

nullum vitium taetrius est, quam avaritia,

id. ib. 2, 22, 77. — Sup.:

taeterrimum bellum,

Cic. Fam. 10, 14, 2.—

Esp., neutr. as adv., horridly, horribly, etc.:

taetrum flagrat... Horror conscius,

Prud. Cath. 4, 22.—Hence, adv.: taetrē, foully, shockingly, hideously, Cato ap. Charis. p. 196 P.; Cic. Div. 1, 9.— Sup., Cic. Att. 7, 12, 2.

vastus, a, um, adj. [cf.: vanus, vacuus], empty, unoccupied, i.e. waste, desert.

Lit. (so rare but class.;

syn.: vacuus, desertus): genus agrorum propter pestilentiam vastum atque desertum,

Cic. Agr. 2, 26, 69:

lex erat lata vasto ac relicto foro,

id. Sest. 24, 53:

agrum vastum ac desertum habere,

Liv. 28, 11, 10:

vasta ac deserta urbs,

id. 24, 3, 11; 28, 7, 12: vasta incendiis ruinisque urbs, id. 5, 53, 1:

mons vastus ab naturā et humano cultu,

uncultivated, Sall. J. 48, 3:

urbs a defensoribus vasta,

without, Liv. 23, 30, 7 (al. ex conj. vacua).—

Trop. (the fig. taken from tracts of country lying waste or untilled), uncultivated, unpolished, rude, rough, harsh:

vultu motuque corporis vasti atque agrestes,

Cic. de Or. 1, 25, 115:

vastus homo atque foedus,

id. ib. 1, 25, 117:

vasti quidam et insubidi,

Gell. 19, 9, 9:

fugiemus crebras vocalium concursiones, quae vastam atque hiantem orationem reddunt, ut hoc est: baccae aeneae amoenissimae impendebant,

Auct. Her. 4, 12, 18:

omnia vasta ac temeraria esse,

Liv. 24, 48, 7:

littera vastior,

too harsh-sounding, Cic. Or. 45, 153.—

Transf.

Desolate, deserted: abs te viduae et vastae virgines sunt, made lonely, Enn. ap. Serv. Verg. A. 1, 52 (Trag. v. 279 Vahl.):

dies per silentium vastus,

Tac. A. 3, 4.—

Wasted by destruction, laid waste, ravaged, devastated, destroyed (rare; cf.

vastatus): fit vasta Troja,

Plaut. Bacch. 4, 9, 130:

jam hanc urbem ferro vastam faciet Peleus, Att. ap. Fest. pp. 372 and 373: haec ego vasta dabo,

Verg. A. 9, 323:

nec solum modo vastum hosti relictum, sed castellis etiam vicisque illatus ignis,

Liv. 10, 12, 8.—

With the predom. idea of extent, vast, immense, enormous, huge, monstrous (syn.: ingens, immanis).

Of size: jamque fere pulvis ad caelum vasta videtur, Enn. ap. Non. 217, 11 (Ann. v. 286 Vahl.):

immani et vastae insidens beluae,

Cic. Rep. 2, 40, 67:

vasta et immanis belua,

id. Div. 1, 24, 49; cf.:

vastissimae beluae,

id. Rep. 2, 26, 49: elephanto beluarum nulla prudentior;

ad figuram quae vastior?

id. N. D. 1, 35, 97:

summa erat vasto atque aperto mari, difficultas navigandi,

Caes. B. G. 3, 12; cf.:

in vastissimo atque apertissimo Oceano,

id. ib. 3, 9, 7:

fossa vastissima,

Cic. Rep. 2, 6, 11:

solitudines,

id. ib. 2, 6, 19:

campi,

Verg. A. 3, 13:

Charybdis,

Lucr. 1, 722:

antiquus crater, quem vastum vastior ipse Sustulit Aegides,

Ov. M. 12, 236:

antrum,

Verg. A. 1, 52:

hiatus speluncae,

id. ib. 6, 237:

suspectus turris,

id. ib. 9, 530:

manus,

Ov. F. 2, 322:

arma,

Verg. A. 10, 768:

corpus,

Col. 7, 12, 3.—

Transf., of degree, etc., immense, enormous, prodigious, vast, etc.:

iter,

i.e. on the vast ocean, Ov. M. 14, 438:

certamen,

Verg. A. 12, 553:

impetus,

Hor. C. 4, 14, 30:

pugnae Cannensis clades vastissima,

Gell. 5, 17, 5:

tempestas,

Col. 2, 20, 5; cf.:

vapores vastissimi,

id. 2, 20, 1:

clamor,

Verg. A. 10, 716; Ov. M. 12, 494:

murmur,

Verg. A. 1, 245:

latratus,

Col. 7, 12, 3:

tonitru,

Val. Fl. 1, 617:

pondus,

Verg. A. 5, 447; Ov. H. 9, 88.—

Trop.:

vastus animus,

i.e. insatiable, Sall. C. 5, 4.—Rarely with abstr. nouns:

quam vasta potentia nostra est,

Ov. M. 2, 520:

varia vastaque scientia,

Col. 1, pr. 28:

nefas,

Sen. Herc. Oet. 767.— Adv.: vastē.

(Acc. to vastus, I. B.) Rudely, harshly:

loqui non aspere, non vaste, non rustice, etc.,

Cic. de Or. 3, 12, 45:

ne vastius diducantur verba,

id. ib. 3, 43, 172.—

(Acc. to II. B.) Widely, vastly, immensely, violently, enormously:

vaste cedentia litora,

Mel. 1, 1, 4:

vastius insurgens decimae ruit impetus undae,

Ov. M. 11, 530:

vastius podagra correpti,

Scrib. Comp. 107.

stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).

Corporeally.

To cause to stand, set up, set, station, fix in an upright position.

To set up, set in the ground, erect:

ibi arbores pedicino in lapide statuito,

Cato, R. R. 18:

inter parietes arbores ubi statues,

id. ib.:

stipites statuito,

id. ib.:

palis statutis crebris,

Varr. R. R. 1, 14 init.:

pedamenta jacentia statuenda,

are to be raised, Col. 4, 26:

pedamentum inter duas vitis,

Plin. 17, 22, 21, § 194:

hic statui volo primum aquilam,

the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:

signifer, statue signum,

plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—

To plant (rare):

eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,

Plin. 17, 22, 35, § 198:

agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),

Hor. C. 2, 13, 10.—

In gen., to place, set or fix, set up, set forth things or persons.

Without specifying the place:

ollam statuito cum aqua,

let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):

crateras magnos statuunt, i. e. on the table,

Verg. A. 1, 724; so,

crateras laeti statuunt,

id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:

bene lineatam carinam collocavit, v. 42),

Plaut. Mil. 3, 3, 44:

nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,

Liv. 21, 58, 7:

eo die tabernacula statui passus non est,

to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:

aciem quam arte statuerat, latius porrigit,

Sall. J. 52, 6.—

With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):

statuite hic lectulos,

Plaut. Pers. 5, 1, 7:

etiamsi in caelo Capitolium statueretur,

Cic. Or. 3, 46, 180:

statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,

is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:

tabernacula in foro statuere,

Liv. 39, 46, 3:

in principiis statuit tabernaculum,

Nep. Eum. 7, 1:

in nostris castris tibi tabernaculum statue,

Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:

statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,

id. 9, 6, 1:

(sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,

id. 8, 14, 19:

sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,

Tac. A. 2, 83:

donum deae apud Antium statuitur,

id. ib. 3, 71:

pro rigidis calamos columnis,

Ov. F. 3, 529:

jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,

Val. Fl. 3, 653:

statuere vas in loco frigido,

Pall. Oct. 22.—Of living beings:

capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,

Ter. Ad. 3, 2, 18:

qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),

i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:

patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,

Cic. Or. 1, 57, 245:

captivos vinctos in medio statuit,

Liv. 21, 42, 1:

ubi primum equus Curtium in vado statuit,

id. 1, 13, 5:

quattuor cohortes in fronte statuit,

id. 28, 33, 12:

ante se statuit funditores,

id. 42, 58, 10:

puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,

id. 7, 2, 9:

procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,

id. 39, 49, 11:

media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,

id. 23, 16, 8:

bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,

id. 1, 45, 6:

cum Calchanta circa aram statuisset,

Val. Max. 8, 11, ext. 6:

marium si qui eo loci statuisset,

id. 3, 1, 2 fin.:

adulescentes ante Caesarem statuunt,

Tac. A. 4, 8:

in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,

id. ib. 3, 45:

puer quis Ad cyathum statuetur?

Hor. C. 1, 29, 8:

tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,

id. S. 2, 3, 199:

et statuam ante aras aurata fronte juvencum,

Verg. A. 9, 627:

clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,

Stat. Th. 3, 525.—

Pregn., to construct and place, to set up after constructing, to erect, make.

Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:

siquidem mihi aram et statuam statuis,

Plaut. As. 3, 3, 122:

huic statuam statui decet ex auro,

id. Bacch. 4, 4, 1:

ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,

id. Curc. 1, 2, 52:

eique statuam equestrem in rostris statui placere,

Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,

simulacrum alicui statuere,

Val. Max. 1, 1, 8:

effigiem,

Verg. A. 2, 184:

Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),

Plin. 34, 5, 10, § 18:

simulacrum in curia,

Tac. A. 14, 12:

quanam in civitate tempium statueretur,

id. ib. 4, 55:

se primos templum urbis Romae statuisse,

id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:

nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,

Ov. P. 4, 8, 31:

templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,

id. M. 14, 128:

super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,

Cic. Leg. 2, 26, 66:

victimas atque aras diis Manibus statuentes,

Tac. A. 3, 2:

statuitque aras e cespite,

Ov. M. 7, 240:

statuantur arae,

Sen. Med. 579:

aeneum statuerunt tropaeum,

Cic. Inv. 2, 23, 69:

monumentum,

id. ib. § 70; so,

in alio orbe tropaea statuere,

Curt. 7, 7, 14;

so,

Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:

princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,

Plin. 7, 60, 60, § 213:

a miliario in capite Romani fori statuto,

id. 3, 5, 9, § 66:

carceres eo anno in Circo primum statuti,

Liv. 8, 20, 1:

quo molem hanc immanis equi statuere?

Verg. A. 2, 150:

multo altiorem statui crucem jussit,

Suet. Galb. 9:

obeliscam,

Plin. 36, 9, 14, § 71:

at nunc disturba quas statuisti machinas,

Plaut. Ps. 1, 5, 137:

incensis operibus quae statuerat,

Nep. Milt. 7, 4:

si vallum statuitur procul urbis illecebris,

Tac. A. 4, 2:

castra in quinto lapide a Carthagine statuit,

Just. 22, 6, 9.—

Poet. and in post-class. prose (rare):

aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,

Ov. H. 2, 67:

statuarque tumulo hilaris et coronatus,

my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.

in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,

Mart. 4, 28, 8.—

Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):

Agamemnon tres ibi urbes statuit,

Vell. 1, 1, 2:

urbem quam statuo vestra est,

Verg. A. 1, 573:

urbom praeclaram,

id. ib. 4, 655:

Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,

Prop. 3, 11 (4, 10), 21:

ibi civitatem statuerunt,

Just. 23, 1; so,

licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),

Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:

nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,

Stat. S. 4, 5, 12.—

To cause to stand still, to stop (rare; cf.

sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,

Plaut. Bacch. 2, 3, 57:

et statuit fessos, fessus et ipse, boves,

Prop. 4 (5), 9, 4:

famuli hoc modo statuerunt aquas,

Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—

To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).

Trop.

To establish, constitute (= constituo).

Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:

statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,

Plaut. Rud. 3, 2, 6:

exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,

Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:

ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,

Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:

in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,

id. ib. 2, 3, 90, §

210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,

Just. 8, 7, 14:

documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,

Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—

Jus statuere, to establish a principle or relation of law:

ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,

Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:

si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,

if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:

si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,

equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —

In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):

(Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,

Cic. Rep. 2, 14, 26:

hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,

id. Tull. 15, 36:

ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,

Sen. Ep. 79, 10:

vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,

Liv. 29, 37, 2:

novos statuere fines,

id. 42, 24, 8:

neque eos quos statuit terminos observat,

id. 21, 44, 5:

quibus rebus cum pax statuta esset,

Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:

sedesque ibi statuentibus,

id. 18, 5, 11.—

With double acc., to constitute, appoint, create:

Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,

Cic. Att. 14, 1, a, 2:

telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,

Hor. S. 2, 2, 130:

de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,

Plin. 14, 6, 8, § 59:

praefectus his statuitur Andragoras,

Just. 21, 4, 5.—

To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.

Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.

With dat.:

diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,

that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:

statui mihi tum modum et orationi meae,

imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:

non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,

by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:

cupidinibus statuat natura modum,

Hor. S. 1, 2, 111:

quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?

Val. Max. 9, 2 pr.:

modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),

Plin. 28, 15, 61, § 216:

modum nuptiarum sumptibus statuerunt,

Just. 21, 4, 5:

timori quem meo statuam modum?

Sen. Thyest. 483;

and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,

id. Herc. Fur. 206. —

With gen.:

honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,

Cic. Sull. 17, 48:

ipse modum statuam carminis,

Ov. Tr. 1, 11, 44:

errorisque sui sic statuisse modum,

Prop. 3, 12 (4, 11), 36:

modum statuunt fellis pondere denarii,

they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—

Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:

hanc tu condicionem statuis Gaditanis,

Cic. Balb. 10, 25:

providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,

id. Rab. Post. 6, 15:

alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,

id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:

pacis legem universae Graeciae statuit,

Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:

statutis condicionibus,

Just. 6, 1, 3:

omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,

id. 18, 5, 14. —

Finem, to assign or put an end to, make an end of:

haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,

Ter. Hec. 1, 2, 21:

et finem statuit cuppedinis atque timoris,

Lucr. 6, 25:

cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,

Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,

terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,

Stat. S. 3, 1, 180:

cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,

since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—

Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:

quae probast mers, pretium ei statuit,

Plaut. Mil. 3, 1, 132:

numquam avare pretium statui arti meae,

Ter. Heaut. prol. 48:

statuit frumento pretium,

Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:

ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,

Liv. 45, 42, 7:

pretium statuit (i. e. vecturae et sali),

id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—

Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):

statutus est comitiis dies,

Liv. 24, 27, 1:

diem patrando facinori statuerat,

id. 35, 35, 15:

multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,

Sall. C. 36, 2:

dies insidiis statuitur,

id. J. 70, 3:

ad tempus locumque colloquio statuendum,

Liv. 28, 35, 4:

subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,

Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:

observans quem statuere diem,

Mart. 4, 54, 6:

noctem unam poscit: statuitur nox,

Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):

institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,

Suet. Claud. 42:

ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,

Just. 1, 10, 1:

quaedam (genera) statutum tempus anni habent,

Plin. 17, 18, 30, § 135:

fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,

Curt. 6, 3, 7:

sacrificium non esse redditum statuto tempore,

id. 8, 2, 6:

statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,

Just. 16, 4, 9:

cum ad statutam horam omnes convenissent,

id. 1, 10, 8:

intra tempus statutum,

fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—

To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:

Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,

Ov. P. 2, 7, 29.—

To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.

Of disputes, differences, questions, etc., between others.

With interrog.-clause:

ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,

Cic. Balb. 28, 65:

eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,

id. Mil. 2, 4:

in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,

id. Verr. 1, 16, 47:

vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,

id. Caecin. 27, 77:

decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,

id. Quint. 4, 17:

magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,

id. Off. 3, 17, 70:

mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,

id. Mil. 6, 15:

semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,

Liv. 42, 23:

nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,

decide, dictate, id. 44, 22:

nondum statuerat conservaret eum necne,

Nep. Eum. 11, 2:

statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,

Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —

With de:

ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,

Cic. Att. 16, 16, B, 8:

et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,

id. ib. 4, 2, 4:

ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,

Liv. 42, 22:

si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,

id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:

cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,

Sall. C. 52, 17:

satis visum de Vestilia statuere,

to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:

jus statuendi de procuratoribus,

id. ib. 12, 54:

facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,

id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:

eorum qui de se statuebant humabantur corpora,

Tac. A. 6, 29.—

With de and abl. and interrog.-clause:

si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,

Cic. Balb. 8, 22.—

With contra:

consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,

Cic. Or. 10, 34. —

With indef. obj., usu. a neutr. pron.:

utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?

Cic. Fl. 12, 27:

dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,

id. Mur. 30, 62:

eoque utrique quod statuit contenti sunt,

Caes. B. C. 1, 87:

senatus, ne quid absente rege statueret,

Liv. 39, 24, 13:

maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),

id. 8, 13, 17:

id ubi in P. Licinio ita statutum est,

id. 41, 15, 10:

interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

Curt. 8, 14, 43:

quid in futurum statuerim, aperiam,

Tac. A. 4, 37:

utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,

Suet. Claud. 12;

qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,

Sen. Med. 2, 199:

non ergo quod libet statuere arbiter potest,

Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:

earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,

Cic. Att. 16, 16, C, 11.—

With de or super and abl.:

vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?

Sall. C. 52, 31:

nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,

Suet. Tib. 13:

ne quid super tanta re absente principe statueretur,

Tac. H. 4, 9.—

Absol., mostly pass. impers.:

ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,

Liv. 8, 14, 1:

tunc ut quaeque causa erit statuetis,

id. 3, 53, 10:

non ex rumore statuendum,

decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—

With cognoscere, to examine ( officially) and decide:

petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,

Caes. B. G. 1, 19:

consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,

Liv. 39, 3, 2:

missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,

id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:

quod causa cognita erit statuendum,

Dig. 2, 11, 2, § 8.—

With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:

numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,

Cic. Phil. 2, 12, 30:

illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,

id. Mur. 12, 27:

neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,

id. de Or. 3, 22, 82:

ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,

id. Tull. 5, 12:

ut statuerem quid esset faciendum,

id. Att. 7, 26, 3:

statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,

id. Ac. 2, 3, 9:

si habes jam statutum quid tibi agendum putes,

id. Fam. 4, 2, 4:

tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,

id. ib. 5, 8, 4:

vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,

Liv. 45, 19, 6:

quam satis statuerat, utram foveret partem,

id. 42, 29, 11:

posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,

Tac. A. 4, 40:

statue quem poenae extrahas,

Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:

vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,

Liv. 34, 2, 4:

proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,

id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:

quidquid nos de communi sententia statuerimus,

Cic. Fam. 4, 1, 2:

sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,

Sen. Herc. Fur. 1306.—

To decree, order, prescribe.

With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:

eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,

Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:

statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,

id. ib. 2, 2, 71, §

173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,

id. ib. 2, 3, 15, §

38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,

id. ib. 2, 2, 42, §

103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,

id. Phil. 2, 38, 97:

(Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,

Tac. A. 14, 28:

statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,

id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:

statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,

Liv. 23, 16, 6:

Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,

Cic. Off. 3, 11, 48:

statuunt ut fallere custodes tentent,

Ov. M. 4, 84.—

With acc. (post-Aug.):

remedium statuere,

to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:

Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,

decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):

sic, di, statuistis,

Ov. M. 4, 661.—

With dat. and acc. (not ante-Aug.):

eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,

decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:

Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,

decreed, granted, Tac. A. 13, 34:

biduum criminibus obiciendis statuitur,

are allowed, id. ib. 3, 13:

itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,

Just. 12, 4, 8:

ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,

Stat. Th. 6, 300:

non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,

id. ib. 7, 219:

statuere alicui munera,

Val. Fl. 2, 566.—

With dat. and interrog.-clause:

cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,

Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:

ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,

Liv. 7, 28, 8.—

In partic., of punishment, etc., to decree, measure out, inflict.

With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):

considerando... in utra (lege) major poena statuatur,

Cic. Inv. 2, 49, 145:

poenam statui par fuisse,

Tac. A. 14, 49:

qui non judicium, sed poenam statui videbant,

id. ib. 11, 6:

eadem poena in Catum Firmium statuitur,

id. ib. 6, 31:

senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,

Suet. Caes. 14;

so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,

Liv. 39, 55, 3; cf.

also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,

Tac. A. 14, 48.— Absol.:

non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),

Tac. A. 3, 70.—

With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:

obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,

Caes. B. G. 1, 20:

fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,

Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:

res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,

Sall. C. 52, 3:

qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,

Ov. P. 2, 2, 119:

si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,

Just. 2, 15, 10.—

With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):

in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,

Tac. A. 6, 24 (18).—

De capite, to pass sentence of death:

legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,

Cic. Rep. 2, 36, 61.—

Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;

freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,

Cic. Prov. Cons. 5, 10:

P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,

id. Mil. 9, 24:

statuerat excusare,

to decline the office, id. Lig. 7, 21:

cum statuissem scribere ad te aliquid,

id. Off. 1, 2, 4:

quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,

id. Verr. 2, 1, 1, § 1:

se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,

id. ib. 2, 5, 40, §

105: nam statueram in perpetuum tacere,

id. Fam. 4, 4, 4:

statueram... nihil de illo dicere,

id. Fragm. Clod. 1, 1:

statueram recta Appia Romam (i. e. venire),

id. Att. 16, 10, 1:

Pompeius statuerat bello decertare,

Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:

triumphare mense Januario statuerat,

id. 39, 15:

immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,

id. 39, 48:

rex quamquam dissimulare statuerat,

id. 42, 21:

opperiri ibi hostium adventum statuit,

id. 42, 54, 9:

ut statuisse non pugnare consules cognitum est,

id. 2, 45, 9:

exaugurare fana statuit,

id. 1, 55, 2:

Delphos mittere statuit,

id. 1, 56, 5:

eos deducere in agros statuerunt,

id. 40, 38, 2:

tradere se, ait, moenia statuisse,

id. 8, 25, 10:

Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,

id. 7, 37, 4:

statuit sic adfectos hosti non obicere,

id. 44, 36, 2:

sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,

Vell. 1, 12, 2:

statui pauca disserere,

Tac. H. 4, 73:

amoliri juvenem specie honoris statuit,

id. A. 2, 42:

statuerat urbem novam condere,

Curt. 4, 8, 1:

statuerat parcere urbi conditae a Cyro,

id. 7, 6, 20:

rex statuerat inde abire,

id. 7, 11, 4:

Alexander statuerat ex Syria petere Africam,

id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,

statutum habere cum animo ac deliberatum,

to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:

caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,

id. Phil. 3, 7, 29.—

To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).

With acc. and inf.

In gen.:

senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,

Cic. Phil. 12, 5, 12:

statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,

id. Verr. 2, 3, 35, § 81:

quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,

id. ib. 2, 3, 62, §

144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?

id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:

is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,

id. Pis. 13, 29:

tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?

id. Verr. 2, 3, 58, § 133:

si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,

we were sure, id. Quint. 30, 92:

non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,

id. Verr. 2, 3, 90, § 211:

hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,

assume, id. Off. 3, 6, 28:

cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,

had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:

quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,

id. Planc. 21, 51:

quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,

id. Fam. 5, 13, 1:

hoc anno statuit temporis esse satis,

Ov. F. 1, 34:

nolim statuas me mente maligna id facere,

Cat. 67, 37.— So with sic:

velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,

Cic. Fam. 7, 33 fin.:

ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,

I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:

quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,

id. ib. 64, 135:

sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,

id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:

ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,

Cic. Att. 1, 5, 4:

qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,

id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:

si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,

that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:

quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,

id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—

Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):

cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,

Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:

quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?

id. Quint. 24, 76:

ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,

id. Off. 3, 16, 67:

Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,

Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:

hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,

Cic. Prov. Cons. 6, 14:

quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?

id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,

hoc si ita statuetis,

id. ib. 16, 47.—

Esp. with gerund.-clause.

To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:

tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?

did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §

103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,

id. Fam. 5, 2, 10:

statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,

id. Sest. 10, 24:

Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,

Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:

ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,

acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —

To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:

manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,

Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:

ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,

id. Fam. 5, 2, 1:

statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,

id. Clu. 6, 16:

Caesar statuit exspectandam classem,

Caes. B. G. 3, 14:

non expectandum sibi statuit dum, etc.,

id. ib. 1, 11:

quod eo tempore statuerat non esse faciendum,

id. B. C. 3, 44:

statuit sibi nihil agitandum,

Sall. J. 39, 5:

Metellus statuit alio more bellum gerendum,

id. ib. 54, 5:

Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,

Nep. Alcib. 10, 2:

sororis filios tollendos statuit,

Just. 38, 1.—

With ut:

si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),

Cic. Caecin. 24, 69:

ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),

id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:

cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,

Cic. Mur. 14, 32.—

With two acc. (= duco, existimo):

omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,

regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:

Anaximenes aera deum statuit,

id. N. D. 10, 26:

voluptatem summum bonum statuens,

id. Off. 1, 2, 5:

video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,

id. Sest. 69, 144:

si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,

id. Lael. 11, 38:

Hieronymus summum bonum statuit non dolere,

id. Fin. 2, 6, 19:

noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,

id. Leg. 3, 2, 5:

decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,

Tac. A. 12, 7:

optimum in praesentia statuit reponere odium,

id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):

vidistis senem... statutum, ventriosum?

Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):

Dei,

Lact. 2, 16, 14:

Parcarum leges ac statuta,

id. 1, 11, 14:

statuta Dei et placita,

id. 7, 25, 8.